Mecmua-i Saz ü Söz`de rast makamı ve Arel nazariyatı ile mukayesesi

Abstract

TÜRKÇE ABSTRACT (En fazla 250 sözcük) (TUBÎTAK/TURDOK'un Abstrakt Hazırlama Kılavuzuna Bakınız) Mecmûa-i Sâz ü Söz' de notaları verilen 43 eserin incelenmesi sonu cunda, 17. yüzyıldaki Rast makamının işlenişi ile günümüzdeki Rast makamının işlenişi ve AREL nazariyatı hakkında çok bariz farkların olmadığı anlaşılmıştır. Ancak, Ali Ufkî Beyin yaşamış olduğu yüzyılda, ezgi lerin oldukça yalın oldukları ve günümüz anlayışından oldukça uzak olduğu görülmektedir. Eser incelemelerimizde de açıkça görüleceği gibi, bugün AREL nazariyatında ifade edilen Rast makamı dizisi ile benzerlik gösterse de, pek çok eserde Gerdaniye perdesinin güçlendirilmesi adeta bir gelenek olmuş izlenimi edinilmiştir. Çünkü, her eserin başında Rast makamının gerekleri yerine getirildikten sonra, hemen Gerdaniye perdesine atlanılmakta ve bu perde güçlendirildikten sonra, yine Râst'lı olarak karar verilmektedir. Böyle karar verilerek bitirilen eserler, kulakta Mahur makamı hissi bırakmaktadır. Ancak, bu eserlerin tümü, Ali Ufkî Beyin yazmasında, `Rast Faslı` başlığı altında verilmiştir. Eserlerin pek azında, Muhayyer, Uşşak ve Gerdaniye, Pençgâh, Basit Suzinak makamlarına geçki görülmektedir. Ayrıca, bugün AREL nazariy atında açıkça anlatılmayan ancak, günümüz eserlerinde rastladığımız, Rast perdesinin pest tarafmda yapılan seyir, pek az rastlanılmıştır. Ancak, karar verilirken genellikle yedenü (Irak perdesi kullanılarak) karar verildiği görülmüştür. Ancak, yine aynı yüzyılda yaşamış olan Hafız Post (16207-1694?) ve Itri (16387-1712) gibi çok renkli eserler vermiş bestecilerin ezgi anlayışlarını bu eserlerde bulmak oldukça güçtür. Bu durum ise, Ali Ufkî Beyin, eserleri notaya ahrken hata yapmış olabileceğini akla getiriyor. Belki, bu notalamayı eserleri hatırlamak amacı ile yazmış da olabilir. Çünkü ezgilerin oldukça yalın oluşu bunu destekliyor. Bu verilerden, geçmişten günümüze kadar yazılmış olan pek çok nazariyat kitabında ifade edilen Rast makamına ilişkin tanımların, aşağı yukarı birbirinin aynı olduğu gerçeğini ortaya çıkarıyoruz. Yani, AREL, nazariyatım yazarken Ali Ufkî Beyin bu yazmasını görmese bile, Rast makamı hakkında vermiş olduğu tanım yerine oturuyor. Zaten, Yegâh perde sine kadar olan genişleme, Rast makamında Rast perdesinin ne kadar önem li olduğunu vurgulamak için, doğal olarak yapılan bir hareket olarak değer lendirilmelidir. Bu durum AREL nazariyatında ifade edilmemiş olmasına rağmen, herhangi bir şekilde düzenlenmiş bir bestede, Yegâh perdesine düşülmeden yapılan eserlerin de Rast özelliğini taşıdığı görülüyor. Ancak, Rast perdesinin daha net bir ifade ile belirtilmesi için bu hareket daha zengin bir görünüm katmakta ve Rast perdesindeki tam kararı pekiştirmektedir. Bunun yanısıra Segah perdesinde yapılan Segah' h asma karar olarak ifade edilen bir harekete ise hiç rastlanılmamıştır. Sadece bir yerde Segah makamı na bir geçki görülmüştür. Bütün bunların yanmda, bugüne değin yazılmış nazariyat kitaplarının büyük çoğunluğu tarafından ana makam olarak kabul edilen Rast makamının AREL tarafından kabul edilmemesi anlaşılamamaktadır. Bu açmazın dışında, AREL nazariyatında ifade edilen Rast makamı tanımının, Ali Ufkî Beyin eserleriyle örtüştüğü söylenebilir.

İNGİLİZCE ABSTRACT (En &zia 2so sözcük) Consequently of 43 compositions which were given in Mecmua-i Saz ü Söz we examined, there aren't too many prominent differences between in the 17. century Rast Makam theroy and in our this time Rast Makam theory. In addition, Arel theory almost isn't different from these two time. On the other hand, We can obviously that the centurey in Ali Ufki lived melody which in Rast Makam is too much different from in this time. Today, the scale of Rast makam that is expressed in Arel theory has a similarity. In spite of this, in many compositions the fret of Gerdaniye was used and this caused we have a traditional opinion. Because, the begining of every composition opinions of Rast makam are carried out. After taht, the fret of Gerdaniye is used and finish with Rast Such as compositions give us Mahum makam sensation. But, all of these compositions are given Rast faslı in ali Ufki. In a few compositions, Rast makam modulation to Muhayyer, Uşşak, Gerdaniye, Pençgah, Basit Suzinak. Furthermore, şeyin which doesn't expressed so much in Arel theory and we see compositions of this time isn't saw too much. Only in general, while compositions is finished, the fret of Irak is used. Hafız Post and Itri who lived in the same century gave us many beat- iful compositions. This ocation explain us while Ali Ufki written his composi tions he made mistakes. Perhaps, he wrote like this just because he wanted to remind as melody is simple this supports the mind. In the past time and this time the defination of Rast makam which were expressed in many theroy books almost is the same. Altough Arel didn't see forkm of writting of Ali Ufki while he wrote his theory, the knowledge about Rast makam is nearly truth. The extensiveness in the fret of Yegah shows the fret of Rast is very important in Rast makam. Though this situation wasn't expressed in Arel theory any one composition has the characteristic altough the fret of Yegah isn't used so much. Other side, as the fret of Rast can be expressed very clearly between Yegah and Rast fret Moreover, It hasn't been seen that expression which Segah asma karar. Only, There is a modula tion to Segah makam. Furthermore, Although Rast makam is accepted ana makam in many theory books, Arel doesn't accept this situation.