Geç Hellenistik - Roma Dönemi Patara takıları

Abstract

ÖZET Yüksek maddi değerlerinin yanı sıra zevkli ve özenli işçilikleri ile takı türü altın malzemeler, geçmişte olduğu gibi günümüzde de definecilerin ilk hedefi olmuşlardır. Bu durum takıların bilimsel kazılarla ele geçme olasılıklarını en aza indirmiştir. 1993,1995 ve 1997 kazı sezonlarında Patara'da açığa çıkartılmış takıların bilimsel olarak değerlendirilmesi amacıyla bu çalışmaya başlanmıştır. Çalışmada incelenen örnekler yer altı oda mezarlarının malzemesidir. Toplam 45 mezardan 8'i soyulmadan günümüze kadar ulaşmıştır. Mezarlardan üç kazı sezonunda toplam 68 adet takı türü malzeme ele geçmiştir. Bu çalışmada takılar genel olarak ana gruplara ayrılmış daha sonra form özelliklerine göre kendi içinde kümelere bölünerek bir tipoloji oluşturulmuştur. Takıların büyük çoğunluğu genel tipolojiye uymaktadır. Ancak buna rağmen belirli bir kümeye sokulamayan, aynı zamanda literatürde de örnekleri bulunmayan tekil malzemeler de çalışma içerisinde yer almaktadır. Bunun sonucunda takı formlarında yalnızca katı dizaynların uygulanmadığı, ustaya ve kullanıcıya bağlı olan değişikliklerin de yapılabildiği anlaşılmaktadır. Çalışmada bu tür uygulamalar K9 ve K10 gibi örneklerle gösterilebilir. Stilistik incelemeler sonucunda Patara takılan İ.Ö. l.yy ağırlıkta olmak üzere Geç Hellenistik'ten Roma Dönemi'nin içlerine kadar yayılmaktadır. En erken örnekler İ.Ö. 2.yy sonundandır. Standart Roma takı formunda yapılan ve yer altı oda mezarlarından ele geçen yüzük ve küpeler İ.S. l-2.yy arasına tarihlenmektedir. Tarihleme sonucunda aynı mezar içerisinde ele geçen takılar arasında 40-50 yıl zaman farkı olduğu görülmektedir. Bu durumun yalnızca takılar ile sınırlanmaması, terrakotta ve unguentarium tarihlemeleri içinde söz konusu olması mezarların sürekli kullanımı ile açıklanmaktadır. Değerli madenlerin zor elde edilmesi ve ustalık gerektiren gösterişli takı formlarının rağbet görmesi atölyelerin sayısının Roma Dönemi'ne kadar sınırlı kalmasına neden olmuştur. Roma Dönem'inde ise gösterişten uzak sade formların üretilmesi ve ekonomik zenginliğin artması yerel atölyelerin oluşmasını sağlamıştır. Buna bağlı olarak Geç Hellenistik Dönem' e tarihlenen Patara takılarının merkez atölyelerde üretilmiş olduğu düşünülmektedir. Stil, tipoloji ve ikonografi incelemeleri sonucunda Patara malzemelerinin Alexandria, Kıbrıs, Fenike ve Antiocheia örnekleri ile benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Akdeniz üretimi olan takı örneklerinin varlığı, kentin özellikle Hellenistik Dönem'de doğal limanı sayesinde ticaret merkezi olması ile açıklanmaktadır. Patara takılan çok çeşitli ikonografiye sahiptirler. Gemme örneklerinde Y4, Y5 ve Y7'de görüldüğü gibi Yunan ve Roma mitolojisinden bilinen komposizyonlar izlenmiştir. Bunun yam sıra Mısır tanrıçası İsis'in betimlendiği Y10 ve Attis tipli Eros figürlü K8 ise,VI Mısır kültü ile ilişkili örneklerdir. Böylece Patara terakottalannda görülen Mısır kültürü etkisi, takılar için de geçerlidir. İncelemeler sonucunda tek olarak ele geçen küpe örneklerinin günlük kullanımdan daha çok mezar armağanı olarak bırakıldıkları anlaşılmıştır. P«t»tı**.'?.».>!<.''` Ml'H.liKJ

vu SUMMARY In consequence of their sophisticated appreance and high value, jewellery goods are always being the first target of the treasure hunters. This fact has decreased the possibility of finding them by the archeological excavations. This study has been started to make scientific evaluations on the jewelry material which have been revealed in the excavation of Patara in 1993, 1995 and 1997. Researched materials in this study are the artifacts of underground chamber tombs. Among the 45 graves which have been excavated, only 8 of them were found in untouched situation. After the 3 excavation seasons, the total amount of jewelry goods were 68. All of them have been classified according to their typological features. Majority of jewelry fit However there are some exceptional samples, which the comporison material could not be found in the other publications as well. So that it has been comprehended that the jewelry forms were not always created in the same pattern, but they could be changed according to demand of the user or pleasure of the craftsman. K9 and K10 in this study are examples to this. The stylistic studies present, that the majority of the jewelry in Patara were produced in the Late Hellenistic and early Roman eras. The earliest more early examples has been dated to the end of 2nd century BC. The Roman type jewelries like finger rings and earrings, found out in the underground chamber tombs have been dated to the 1st - 2nd century AD. In some of the graves the jewelry materials have been dated with 40 or 50 years differences. This fact has also been observed in the other group of like terracottas and unguentariums. And this situation is explained by the permanent using of the chambers. The hardly obtaining of the worthy mines and the popularity of the skillfully conspicuous materials, have been caused to the remaining of the limited number of jewelry workshops till to the Roman times. By the producing of the simple forms in the Roman period, the number of the local workshops have been increased. So that, the production center of the Hellenistic jewelry goods, that have been revealed from Patara have been localized by stylistic, typological and iconographic analysis to the central workshops like Alexandria, Cyprus, Phoenicia and Antiochia. Especially the existence of the Mediterranean originated jewelry products in Patara, can be explained by the well protected natural harbor of the city. Jewelry of Patara have got several kind of very kinds of iconography. Compositions known in the Greek and Roman mythologies were used on gemme like as Y4, Y5 and Y7. Onvıu the other hand Y10 was illustrate goddess of Isis, and K8 which its pendant consist of Attis - Eros figure, related with the Egyptian cult. So the influence of the Egyptian art, which has already observed in the terracotta figurines can be accepted for the jewelry goods in Patara. At the end of this study, that it has been clarified that, some of the earrings which have been found single; should have been used as a tomb present, instead of death good.