Antik Çağ Lykia ve Pamphylia kentlerinde euergesia

Abstract

Ill ÖZET İÖ 5. yy. da savaşlarda başarı kazanan atalarını bile onurlandırmayan ve xı/ır/'ye ayıp gözüyle bakan Yunanlılar zamanla atalarına haksızlık ettiklerini düşünmüşler ve bundan böyle hem askeri hem de politik başarıları onurlandırmaya başlamışlardır. Zaman içinde time bir amaç haline gelmiştir. Bu amaç Yunan halk karakteri olan yarışmaya dönüklülük (agonistik) ile birleşmiş ve euergesia'mn zemini hazırlanmıştır. Bu özellikler Hellenistik dönemde, polis, yani devlet olan Anadolu kentlerine de geçmiş ve Anadolu insanının vatanseverliği ile perçinlenerek gelişme sürecine girmiştir. Anadolu kentleri Hellenistik dönemde Hellenistik Monarkhia'ların, Roma döneminde de Roma împaratorğunun hükmü altında olsa da iç idare serbestisine sahiptiler. Yani kendi kanunlarını yapabiliyorlardı (autonomia) ve kentin idamesini kendi imkanları ile sağlamaya çalışıyorlardı (autarkeia). Kentin kamu hizmetleri dediğimiz bir takım memuriyetleri de kentlerdeki eşraf tabaka adı verilen zenginler tarafından liturjik olarak yani para alınmadan yerine getirilirdi. Çünkü bunu bir şeref olarak görürlerdi. Bunun karşılığında da birtakım yüksek onurlara ulaşıyorlardı. Zamanla para verdiğinde onur kazandığını gören bu eşraf tabaka liturjik olarak yerine getirdiği memuriyetlerle kalmamış kentleri için gönüllü olarak daha fazla harcamaya başlamışlardır. Toplumun ihtiyacı olan ya da kenti güzelleştirmek adına herşeyi bu eşraf tabaka karşılamaya başlamıştır. Muazzam boyutlarda para ve yiyecek yardımı yapmak, kendi keselerinden elçilik masraflarını karşılamak, bayram ve yarışmalar düzenlemek, kentlerini muhteşem binalarla süslemek (agoralar, tiyatrolar, palaistralar, bouleuterionlar vs), halkı ziyafetlerle ağırlamak hatta kente para ya da toprak bağışlamak suretiyle vakıflar kurmak hep bu eşraf tabakanın seve seve yaptığı bağışlardı. Kentlerine bu yolla yararlı olan eşraf tabakaya euergetes, yaptıkları işe de euergesia denirdi. Bütün bu yaptıklarının karşılığında ise kentler euergeteslerine hem teşekkür etmek hem de bu kişileri yeni euergesialar konusunda teşvik etmenin yanısıra kentin diğer, özellikle de yeni kuşak euergeteslerine örnek olsun diye, onları onurlandıran ve öven muhteşem meclis kararları çıkarmakta, altın çelenk, bronz betim, bayramlarda ön sıra imtiyazı, prytaneionda yemek yeme hakkı gibi birtakım onurlar bahşetmekteydiler. Halkın gözünde ise bu kişiler birer velinimet, kurtarıcı ve kurucu idiler. Hellenistik dönemin savaşlarla geçen ortamında euergesia daha çok ihtiyaçları karşılamaya yönelik iken Pax Romana ile gelen bolluk ve zenginlik ortamında ise ihtiyaçların yanısıra lüks ve rahatlık da işin içine girmiş ve euergesia da doruk noktasına ulaşmıştır. Euergetes'den iyi karakter ve paraya sahip olması ve bu parayı cömertçe harcaması beklenirdi. Bu şartlan yerine getiren kişi ise güzel ve iyi yetişmiş insan (kalos kai agathos), bütün erdemleri üzerinde taşıyan, bilge insan gibi çeşitli niteliklerle tanımlanmakta ve kendilerine kentin babası, anası, kızı, oğlu gibi unvanlar verilmekteydi. Euergetes'lenn aile ve atalarının başarıları, kent için yaptıkları oldukça önemli idi. Atanın euergetes olması, yeni kuşaktan kişilerin üzerinde euergesia ve liturjik memuriyetleri yerine getirme konusunda ahlaki bir baskı da oluşturmaktaydı. Çünkü halk onlardan en az atalarının yaptıklarının dengini isterdi. Tabii euergetesler euergesiaları karşılığında sadece ün ve onursal payeler elde etmekle kalmıyorlar, aynı zamanda kentlerinin ve Lykia'da Lykia Birliği'nin yönetiminde de söz sahibi oluyorlardı. Zamanla bu kişiler özellikle euergesia'mn doruk noktasına ulaştığı ÎS I ve II. yüzyıllarda, yönetici sınıf haline gelmişlerdir.

IV EUERGESIA IN THE CITIES OF LYKIA AND PAMPHYLIA IN ANTIQUITY The Greeks did not honour their ancestors, in the fifth century BC. who fought heroically for the freedom of the state, because Tip/n was regarded shameful. But with time they considered that they were not doing justice to their ancestors and tıurı began to be the most desirable aim. This concept of tiut, associated with the competitiveness of the Greek national character, formed the basis of euergesia. In the Hellenistic period, these features passed to the city states in Asia Minor and continued developing in association with the Anatolian patriotism. Althaugh the cities in Asia Minor were under the Roman domination, they also had sovereignty in their internal affairs. They could legislate (autonomia) and support themselves on their own sources (autarkeia). Public service was discharged by the richer citizens on their own expense. This behavior was regarded as honourable and it could bring on higher degrees of honour. This prestigious way of living, then, made this elite class spend voluntarily more money in addition to the expenses while doing their public service for most of the activities necessary for the city and people. They voluntarily provided food and money in enormous amounts, covering the ambassy expenses, the setting up fetes and competitions and the embellishment of the cities with huge buildings such as theatres, palaestra, markets, wrestling schools, council-chambers etc.. They even donated their riches for establishing foundations for the welfare of the city. This elite class was called euergetai and their activities euergesiai. For acknowledgement to these activities and encourage new euergesiai, the cities were issuing decrees which honoured and praised the euergetai and granted them golden garlands, bronze icons, the privilege of sitting in the front-seats in the public games and eating at the prytaneion. These individuals were regarded as patrons, saviors and founders of the city. Euergesia was mainly for the basic needs of the people during the Hellenistic period. However, the wealth and profusion of Pax Romana brought euergesia to the top of the list of expenditure for luxury and comfort. An euergetes had to have wealth, generousity and moral principles. Such a person won renown as kccXoc Kal cVyaGoç, a good and virtious person, and was titled as the mother, or father, or daughter, or son of the city. The efforts made for the benefit of the city by the ancestors of the euergetes were also important, for he felt impelled to do more. Certainly, not only they received honours and won titles, they also played significant roles in the administration of their city and even in the Lycian League. Moreover, they turned into leading classes in the 1st and 2nd. centuries AD.