Anadolu`da eril bereket, koruyucu kültler ve tanrılar -Phalik sembol ve ritüeller-

Abstract

VII Özet Anadolu'da Paleolitik Dönem'le beraber, avcı-toplayıcı ekonominin ihtiyaç ve korkularına yönelik ilk dinsel düşünlere kaya resimlerinde ratlanır. Özellikle hayvansal bereket ithyphallik tanrılar ve gücüne ihtiyaç duyulan boğa'da şekillenir. Neolitik Dönemde tarım ekonomisi ile önem kazanan bitkisel bereket, primitif simgesel sanatta doğurgan kadının/ Anatanrıça'nın vücudunda şekillenmiştir. Ancak erken dönem eril tanrıları bu yeni ekonomide de, toprağı/ Anatanrıça'yı dölleyen rolleri ile tarımsal bereket inanana dahil olurlar. Neolitik yerleşimlerde duvar resimleri ve plastik eserlerde ele geçen veriler ışığında, eril hayvansal bereket kimliği erken dönemden gelen boğa ile temsil edilirken ithyphallik tanrı motifleri yanında phallos modelleri de bereket anlamlarıyla görülmeye başlanır. Kalkolitik Dönem' de de bu simgesel anlatımlar görülür. Tunç Çağı'nda eril tanrılar bereket ve koruyucu anlamlarıyla yaygınlaşırlar. Hitit Panteonunda ise ithyphallik tanrılar ve phallik bahar ritüelleri koribandal ve orgiastik şölenler halinde yaygınlaşır. Demir Çağ'da özellikle Frigya kökenli Attis, Sabazios ve Dionysos bitki bereket tanrıları olarak koribandal ve orgiastik törenlerinde phallik sembollerle ifade edilirler. Bu tanrıların Hellen ve Roma dünyasına yansımaları ise özellikle İ.Ö. 6. yy. ve 5. yy. da ki vazo resimlerinde Dionysos bereket festivalleri sırasında dolaştırılan ve tanrının bereketini temsil eden ereksyon durumunda phalloslar, koribandal ve orgiastik şenlikler olarak görülür. Hellenistan'da Anadolu kökenli bitki bereket tanrıları olan Dionysos, Sabazios ve Attis için düzenlenen bu taşkın bahar festivalleri yaygınlaşmış ve Roma'yı da etkilemiştir. Özellikle Demirçağ Frig ve Lidya tümülüs geleneğiyle ortaya çıkan phallos mezar steli geleneği, daha sonra Hellenistan ve Roma'da toprakaltı gömülerde de kullanılan bir örge haline gelmiştir. Diğer bir Anadolu kökenli Tanrı Lampsakos'lu Priapos ise anormal büyüklükteki phallosu ile Anadolu'da bağların verimliliğini sağlayan ve koruyan önemli bir ithyphallik bir tanrıdır. Hellenistan'da ise özellikle, kırsal taran bölgelerinde saygı görmüştür. Anormal görünüşü yüzünden komik anlatımlar içinde yeralsa da, Roma'da da taınım görür. Arkadya'lı Pan ise Anadolu'da geç dönemlerde ortaya çıkan ve çok fazla rağbet görmeyen sürüleri ve çobanlan koruyan bir tanrıdır. Hermes ise, îthyphallik karakterli Herme'lerin koruyucu anlamları ile yollar, binalar ve mezarlarda oldukça yaygın olarak görülürler.V1H Roma Dönemi Anadolu' suda koruyucu amulet anlamlı Phallos şekilli tılsım kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. Amulet phalloslar resmi, sivil binalarda, mezarlarda kötü ruhlara karşı koruyucu güçtür. Aynı zamanda phallos şeklinde kolye uçları, yüzükler ve hatta küpeler iyi şans için Roma Dönemi Anadolu'sunda takı olarak kullanılır. Yine Bu tür muskalar mezarlara ölü hediyesi olarak bırakılmış ve ruhları koruyucu bir anlam da kazanmışlardır. Bu tür kültler özellikle İtalya ve Fransa'da 17. yy 'a kadar sürmüştür. Anadolu'da özellikle Osmanlı Dönemi'nde Marjinal Sufi dergahlarında, günümüzde ise tarımsal bereket için yapılan köy seyirlik oyunlarında ve batıl inançlarda bu Antik Dönem eril bereket ve koruyucu ritüellerini hala izleyebilmekeyiz.

IX Fertility Protective Male Gods and Cults in Anatolia Summary: The first religious thoughts through to the necessities and scares of the hunter-gatherer economy have been first occurred in Anatolia by the Paleolithic Age. Especially the bestial fertility has been formed with the ithyphallic gods and, bulls, which were needed into their power. On tiie other hand during the Neolithic Age the vegetal fertility, which has been gained rather much importance with the agricultural economy, has been formed with the prolific women/mother goddess in the primitive symbolic art. However, even in this new economy the earlier male gods, with their fecundate function will go on to take a place in the fertility beliefs. On the base to the wall paintings and the plastic arts that has been found out from the Neolithic settlements, the male bestial fertility identity is represented with the traditional bull figure. Beside the ithyphallic god motives, phallic models with their fertility meaning begin to occur. This symbolic expressions are seen in the Chalcolithic Period as well. The male gods become widespread with their fertility and protective meanings in the Bronze Age. In the pantheon of Hittites the ithyphallic gods and the phallic spring rituels become prevalent with the orgiastic and coribandel symposia. In the Iron Age especially the Phrygian originated gods like Attis, Sabazios and Dionysus are depicted with the phallic symbols in the coribandel and orgiastic rites. The reflection of these gods to the Hellenic and Roman world are best observed in the vase paintings from the 6* -5th century BC. In these paintings the erected phalluses are carried as fertility symbol during fertility fests of Dionysus. These Anatolian originated exuberant spring rites, related to Dionysus, Attis and Sabazios become widespread in Greece and it influenced the Roman world as well. Particularly the phallus grave stelai tradition, which was first occurred with Phrygian and Lydian tumuli custom, become to use as an element of ordinary burials in Greece and Roman world. Another Anatolian originated god Priapos, from Lapsakos, with his abnormal measured phallus is a ithyphallic god, who protects and fertilizes the wine yards of Anatolia. He is respected and honored in Greece especially in rural areas. Although he is mentioned inthe comical stories, because of his abnormal image, he is worshipped in Rome as well. On the other hand Arcadian Pan is a god, who begins to occur rather late and never become that much popular in Anatolia. Hermes however, with its hhyphallic character as herm, had a widespread usage on the roads, buildings and graves. During the Roman Period in Anatolia the popularity of the phallus shaped amulets getting increased. The depiction of the phallus with its apothropeic character is used against to the evils and bad powers beside the graves at the public or civil buildings as well. At the same time this symbol was also very popular as a jewelry. Such kind of cults particularly in France and Italy are not abandoned until the 17.th century. Especially during the Ottoman Period in the marginal Sufi lodges, and today during celebrations of agricultural fertility festivals at the villages or in the superstitions, these ancient male fertility and protective rites can still be seen in Anatolia.