İstanbul`da Ermeni siyasi faaliyetleri (1876-1909)

Abstract

ÖZET `İstanbul'da Ermeni Siyasi Faaliyetleri (1876-1909)` başlığı altında yapmış olduğumuz bu çalışmanın ilk bölümlerinde, Ermenilerin erken dönem tarihleri ve bu bağlamda Ermeni adı, dini, dili ve kültürel durumları hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmamızda ayrıca Anadolu'ya yapılan ilk Türk akınlarıyla birlikte Büyük Selçuklu Devleti ile Anadolu Selçuklu Devleti dönemlerinde Türk-Ermeni ilişkileri, Osmanlı Devleti' nde uygulanan `millet sistemi` ve bu sistem içerisinde Ermenilerin sosyal, ekonomik, eğitim, kültürel ve dini hayatlarına değinilmiştir. Böylece Ermeniler hakkında genel bilgi verildikten sonra, Ermeni sorununun ortaya çıkışı üzerinde durulmuştur. Çalışmamızda görüldüğü gibi Avrupa' daki milliyetçi akımların etkisi, büyük devletlerin Osmanlı Devleti'ndeki çıkar çatışmaları, Patrikhane'nin yönlendirmeleri sonuçta kanlı Ermeni isyanlarının sahnelenmesine neden olmuştur. Bu bağlamda özellikle Osmanlı Devleti 19.yy'da bunalımlı günler yaşarken, Ermeni isyanları ve bu isyanlar sonucunda büyük devletlerin ıslahat talepleri devleti uğraştıracak diğer önemli gelişmeler olmuştur. Başta Bulgar bağımsızlığının sağlanması olmak üzere Balkanlardaki milliyetçi hareketlerin başarılı olmasında büyük devletlerin önemli rol oynadıklarının farkında olan Ermeniler, aslında Avrupa'nın müdahalesi olmadan ne özerklik ne de bağımsızlık sağlanabileceğini biliyorlardı. Bu nedenle Ermeniler, özellikle İstanbul'da ve Anadolu'nun çeşitli yerlerinde gerçekleştirdikleri isyanlar sonrasında katledildiklerini ileri sürerek amaçlarına ulaşmaya çalışmışlardı. Komiteler, Tabii ki isyanların gerçekleşeceği coğrafyanın büyük devletlerin dikkatini çekmesi bakımından önemli olduğunun farkındaydılar ve bu nedenle İstanbul'da meydana gelecek isyanların ve gösterilerin seslerini duyurabilmelerinde etkili olacağını düşünmekteydiler. Yani Osmanlı Devleti'nin kalbi olan başkent İstanbul'da gerçekleştirilecek eylemlerle hem Osmanlı Devleti'ne büyük bir gözdağı verilecek hem de büyük devletlerin Ermeni sorunu ile ilgili daha sert tepki koymaları sağlanacaktı. Bu nedenle, İstanbul'daki Ermeni eylemleri ile Patrikhanenin Ermeni sorunuyla ilgili faaliyetleri ve Abdülhamit'in gerçekleşen eylemler karşısındaki politikası konumuzun ağırlık noktasını oluşturmuş ve konu ayrıntılarıyla işlenmeye çalışılmıştır. Çalışmamızda son olarak II. Meşrutiyet öncesinde ve sonrasında İTC ile Ermeni komitelerinin ilişkileri hakkında bilgi verildikten sonra, 1876-1909 arası dönemlerde devlet VIkademelerinde yüksek mevkilere gelen Ermenilerle, I. ile II. Meşrutiyet Meclislerinde önemli görevlerde bulunan Ermenilere de yer verilmiştir. VII

SUMMARY The first part of this study `Political Movements of Armenians in Istanbul between 1876-1909` covers the origin of the word `Armenia` the early periods of Armenian history, their religion, language and culture. The paper also discusses the Turkish-Armenian relationships during the State of the Grand Seljuks and Anatolian Seljuk State, the `Milet System` (Nation System) applied by the Ottoman State and the social, economic, educational, cultural and religious life of Armenians. Following the general information on Armenians, the paper concentrates on the origins of the Armenian problem. As stated in the study, bloody rebellions took place as a result of the influence of nationalist movements in Europe, the conflicts of interest of major powers in Ottoman State and the manipulation of the Patriarchate, while the Ottoman State was witnessing a depressing period, it also had to cope with the demands of major powers for reform after the Armenian rebellions. Being aware of the fact that major powers played an important role in the success of independence movements in the Balkans, especially in Bulgaria, the Armenians were convinced that neither autonomy nor independence would be possible without the interference of Europe. Therefore, in order to achieve their aim, the Armenians claimed to have been subject to massacre after the rebellions in Istanbul and various parts of Anatolia. Naturally, the geography where the rebellions took place where too much of importance not to attract the attention of major powers. Therefore comities were convinced that rebellion and demonstrations to take place in Istanbul would make their voice heard and their aims. Taking all these facts into consideration, this paper mainly discusses the Armenian movements in Istanbul, the Patriarchate approach to the Armenian problem and Abdulhamid's policies against these movements. The last part of this paper discusses the Committee of Union and Progress and Armenian committees relations, before and after the `I. Constitutional Monarchy` (I. Meşrutiyet), Armenians who held high official positions in the state between 1876-1909 and Armenians who were selected to high positions in `the 1. sth and 2.nd the Council of Constitutional Monarchy` (I. ve II Meşrutiyet Councils). VIII