Mozaikler üzerinde Orpheus

Abstract

VI ÖZET Orpheus, Trakyalı bir ozandır ve ünü tüm antik dünyaya yayılmıştır. Karısı Eurydike ile olan hüzünlü aşk hikayesi dilden dile aktarılmıştır. Liri ile tüm varlıkları etkileyen Orpheus'un, karışım ölüler ülkesinden kurtarmak için de lirinin büyülü sesinden yararlandığı söylenir. Liriyle ölüler ülkesinin tanrısını etkiler ve karısı ile yeryüzüne çıkacakken tanrının emrini unutarak dönüp karısına bakar ve bu bakış onların göz göze geldikleri son an olur. Bu olaydan sonra Orpheus'un dünyaya yeni bir bakış açısı getirdiği ve Orpheizm'in doruk noktasına çıktığı görülür. Orpheizm, insan ruhunun arınması için bir takım kurallar sistemi getirir; cennet ve cehennem kavramlarını sorgular ki bu düşünceler sistemi onu tek tanrıcılığa yaklaştırır. Lirinin büyülü sesiyle doğadaki en vahşi hayvanları bile uysallaştırır. Karısı öldükten sonra Orpheus, kadınlardan uzaklaşır, erkeklerle beraber olmaya başlar. Bunun üzerine de ölümü kadınların elinden olur. Antik çağlarda sevilerek işlenen figürlerden birisi olduğu gözlemlenen Orpheus'un, yapılan literatür taramasından sonra, mozaikler üzerinde de oldukça yoğun bir şekilde tercih edildiği görülmüştür. Bunun üzerine tez konusu olarak Orpheus mozaMerinin bir araya getirilmesi hedeflenmiştir. Aynca Orpheus Mitolojisi ve Orpheizm' e kısaca değinilerek, literatür taramasının sonuçlan da ortaya konmuştur. Tek bir bölge ya da bir mozaik üzerinde çalışan çok sayıda bilim adamı olmasına karşın, bütün Orpheus betimlemen` mozaiklerin yer aldığı bir katalog tespit edilememiştir. Bu nedenle Orpheus Mozaikleri bir araya getirilerek katalog yapılmıştır. Katalog doğrultusunda daha önce H. Stern ve U. Liepmann tarafından yapılan tipolojilerin yetersiz kaldığı düşünüldüğünden, yeni bir tipoloji oluşturulmuştur. Bu tipoloji doğrultusunda mozaikler aşağıda sıralanan üç ana tipe ve bu üç tip de kendi içlerinde alt gruplara ayrılarak tipoloji tamamlanmıştır. Tiplerin içerisinde yer alan mozaiklerin tek tek tanımlamaları yapılmıştır. Doğulu Tip: Orpheus'un Frig başlığı ile betimlendiği tiptir. Bu tipte Orpheus hiçbir zaman çıplak olarak verilmez. Batılı Tip: Orpheus'un başlıksız, giysili, yan çıplak ve çıplak olduğu örneklerdir. Bu tipiyle Orpheus, Tann Apollon'u hatrrlatmaktadır. Özel Tip: Orpheus'un İsa ve Davut peygamber öykünmelerinden oluşturulan tipidir. En erken tarihli mozaik, İ.S. 1. yy sonu 2. yy başına verilen Lyrbe-Seleukeia Mozaiği'dir. En geç tarihli örnekler ise İ.S. 6. yy 'dan Kudüs, Gaza ve İstanbul örnekleridir. Bu geç dönem mozaiklerde Orpheus'un İsa ve Davut peygamber ile özdeşleştirilmesi söz konusudur. Ve böylece Orpheus'un, Hrristiyanlık sanatında sevilerek işlenmesi de kaçınılmaz olmuştur. Orpheus'un öteki dünya inancı, tüm varlıklan etkileyici gücü bunda baş faktör olmuştur.vıı Mozaiklerin en önemli ortak özelliği konu olarak Orpheus ve hayvanların işlenmiş olmasıdır. Roma dönemi sanatçıları sadece bu konuyu tasvir etmişlerdir. Bu özelliği daha iyi açıklamak için diğer sanat dallarından örnekler verilerek aralarındaki farklılık vurgulanmaya çalışılmıştır. Mozaik dışındaki diğer eserler, İ.Ö. 6. yy'dan itibaren görülmeye başlanır. Söz konusu eserler üzerinde Orpheus'un tüm yaşantısından kesitler sunulmuştur. Bu durum, mozaik dışındaki eserleri farklı kılmaktadır. Bu bölümden sonra mozaikler üzerinde betimlenen hayvan, lir ve kithara çeşitleri, hayvanların dışındaki varlıklar, Orpheus'un diğer karakterlerle karşılaştırılması, Orpheus'un giysileri, nimbus motifi ve mozaiklerle diğer eserler arasındaki benzerlikler ve farklılıklara değinilerek detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Özetle Anadolu'da, Batı ülkelerinde, Orta Doğu ve Afrika'da değişik zamanlarda, farklı sanatçılar tarafından yapılmış mozaiklerde esas konu aynı kalırken, bazı farklılıklar da gözlemlenebilmiştir.

vm SUMMARY - Orpheus on Mosaics Orpheus is a Thracian poet in the ancient myth and he was a favorable figure all over the antique world. There is a tragic story on Orpheus and his wife Eurydike. The magical sound of Orpheus' lyre could have brought his wife back from the underworld. Although he was warned that he should not look into his wife's eyes before mey had passed beyond the boundaries to the upper world he turned back to look into his wife. Thus they would never be together. Orpheus legend is depicted as a common subject on the ancient mosaics. Many archaelogists have been studying on Orpheus mosaics. However the comprehensive catalogue of Orpheus mosaics has not been completed. The aim of the thesis is to collect Orpheus mosaics and complete the comprehensive catalogue. It is clear that the classification of H. Stern and U. Liepmann is not enough to classify Orpheus mosaics entirely. I will try to create new classifications. According to my classification there are three main types which are sub- classified into some groupes. In the eastern type, Orpheus is depicted with a Phrygian hat and never in nude. In the western type, he is never depicted with a hat and he is mostly clothed or half clothed. This type of Orpheus reminds us the god Apollo. In the special type, he reminds us Jesus or David. The earliest Orpheus mosaic is Lyrbe-Seleukeia Mosaic which dates from the end of the 1st century A.C. and the beginning of the 2nd century A.C., and the latest examples dates from the 6th century A.C. from Jerusalem, Gaza and Istanbul. The Orpheus figures in these latest examples are identical to Jesus and David as comon figures in Christian art. In order to emphasise the characteristical differences I will try to compare mosaics with other art forms which had been seen since the 6th century B.C. I will also study the following items: the beasts, lyre and kithara variations, other living creatures, Orpheus' s clothes, the motive of nimbus, and the differences and similarities between other artificats and mosaics. Finally it is said that the main subject in Anatolia, Western countries, Middle East and Africa are the same but some small differences are noticable.