Gıda sanayi dış ticaretinde belirleyici faktörlerin analizi: Türkiye için panel yerçekimi ticaret modeli uygulaması

Abstract

Uygulamalı iktisat literatüründe Türkiye'nin dış ticaret yapısını ekonometrik yöntemlerle analiz etmeyi amaçlayan çalışmalar bulunmakla birlikte, tarımsal ürünler ve gıda sanayi ürünleri özelinde konuyu ele alan çalışmaların sayısı azdır. Bu tezde gıda sanayi ürünlerinin önemli alt sektörlerinden olan meşrubat, alkollü içkiler ve sirke; şeker ve şeker mamulleri ile esasını hububat, un, nişasta ve süt teşkil eden müstahzarlar sektörlerinin ihracat yapısı irdelenecek ve bu mekanizmaya etki eden faktörler analiz edilecektir. Ele alınan sektörlerden Türkiye için en önemli pazarlar niteliğinde olan Avrupa Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Avrupa Birliği üyesi olmayan Avrupa kıtası ülkelerine yapılan ihracat rakamları derlenmiş ve dış ticaret konulu çalışmalarda sıklıkla yer bulan yerçekimi ticaret modeli kullanılmıştır. Çalışmanın ampirik kısmında Avrupa Birliği, Karadeniz Ekonomik İşbirliği ve Avrupa Birliği üyesi olmayan Avrupa kıtası ülkeleri, ülke grupları bazında ele alınmıştır. Bu çalışmada yerçekimi modelinin standart değişkenleri olan ekonomik büyüklük ve coğrafi uzaklık bağımsız değişkenleri yanısıra ülkelerin nüfusu, ülkeler arasındaki benzerlik katsayısı, göreli faktör yoğunluğu, komşuluk ilişkisi, ticaret anlaşmaları varlığı, reel döviz kuru ve ekonomik kriz bağımsız değişkenlerinin ihracat üzerine etkileri belirlenmeye çalışılmıştır. Ekonometrik tahmin sonuçları yerçekimi modeli teorisindeki varsayımlarla genel olarak uyum içerisindedir. Türkiye'nin gıda sanayi ürünleri sektöründen gerçekleştirdiği ihracat üzerine en önemli etkiye sahip faktörlerin ülkelerin gayrisafi yurtiçi hasılaları, aralarındaki coğrafi uzaklık ve ülkelerin nüfusları olduğu görülmüştür. Bununla birlikte reel döviz kuru ve ticaret anlaşmalarının da ihracat mekanizmasını önemli ölçüde etkiledikleri belirlenmiştir. Ülkeler arasındaki sınır komşuluğunun ise ihracat üzerine çok önemli bir etkisi olmadığı gözlenmiştir.

The applied economics literature provides various studies that aim at analysing the structure of Turkish foreign trade by using econometric methods, however only a few of them focus on the agricultural and food industry products. In this thesis, the export structure of significant food industry sub-sectors such as sugars and sugar confectionery; cereal, flour, starch, milk preparations and products; and beverages, spirits and vinegar is examined and the factors that determine the variation in exports are analysed. Member countries of the European Union and Black Sea Economic Cooperation as well as countries located in Europe but which are not members of the European Union are considered to be the main export partners of Turkey in the related sub-sectors and therefore the relevant data is collected for these countries. The gravity trade model which is frequently used for foreign trade analyses in the literature is structured basing on the data of the above countries. In this study, besides the gross domestic product and geographical distance variables, which are the standard variables of the gravity model, population, trade similarity index, relative factor endowment, contiguity effect, trade agreements, real exchange rate and economic crisis are utilized as explanatory variables as well. The findings of the econometric analyses are parallel with the apriori theoretical expectatios and these indicate that the most important factors which influence the variation in exports are gross domestic product, geographical distance between partner countries and the population. In addition, real exchange rate and trade agreements are found to be significant in some cases, however, contiguity is observed to be insignificant in explaining exports of related industries.