Arkaik Dönem plastik eserleri ışığında Lykia ikonografisinde yerli ve yabancı unsurlar

Abstract

Lykia mezar kabartmalarının stil ve ikonografilerinde gözlemlenen yabancı etkiler üzerine bugüne kadar yapılmışaraştırmalar dört farklı bakışaçısı temelinde değerlendirilebilir. Bunlar; Atina merkezli olmak üzere Hellen etkisi, on Kent Devletleri'nin etkisi, Asur ve Pers etkisi ve Hitit, Geç Hitit Kent Devletleri, Frigya gibi Eski Anadolu Uygarlıkları'nın etkisidir. Çalışma kapsamında tüm bu görüşler, Erken Dynastik Dönem Lykia'nın .Ö. 7. ? 6. yüzyıllar arasında tarihlenen plastik eserlerinin bütününe bakılarak, tarihi ve nümizmatik veriler paralelinde tartışılmıştır. Özellikle son yıllarda Ksanthos'taki kazı çalışmaları sonucu ortaya çıkarılan ve halen Lykia'nın en erken plastik eserleri durumundaki kabartmalar, Lykia kültürel kimliğinin anlaşılmasında birinci derecede veri olan plastik sanatın yeniden yorumlanmasını gerekli kılmaktadır. Çalışmanın amacı, yaklaşık .Ö. 7. yüzyılın ikinci yarısıyla .Ö. 6. yüzyıl sonu arasında tarihlenen Lykia Arkaik Dönem plastik eserlerinin öncelikle ikonografisini incelemek ve kendi içinde bir gelişim çizgisi gösterip göstermediğini ortaya koyarak, bu gelişimde yerli ve yabancı dinamiklerin ne derece etkili olduğunu anlamaya çalışmaktır. Daha önce yapılan birçok araştırma sonucunda Lykia kültür öğelerinde görülen yabancı unsurlar, çoğunlukla tek yönlü bakışaçısıyla Atina merkezli olarak, ?akültürasyon ya da kültürel asimilasyon? olarak değerlendirilmiş; Lykia sanatı genel bir tanımla ?eklektik? olarak yorumlanmıştır. Bu kavramlar göz önünde bulundurularak .Ö. 3. binden beri bölgedeki varlığı bilinen yerli bir kültürün, kendi coğrafyasına komşu veya yabancı diğer kültürlerle etkileşimini sağlayabilecek temas noktalarının da (savaş; istila; sömürgecilik; ticaret; müttefiklik; vergi mükellefliği; vasallık; soy, dil veya inanç ilişkisi gibi?) dikkate alındığı bir bakışaçısı hedeflenmiştir.Yerel mimariyi bezeyen Arkaik Dönem Lykia kabartma repertuarından elde ettiğimiz sonuçlara dayanarak genel kapsamda şunlar söylenebilir; anıtlar ve bezemelerin siparişsahibi olarak Lykia asilzadelerinin tercihlerini gösteren konu ve ikonografik bağlantılar, yerel özellikler yanında büyük oranda Asur, Geç Hitit ve Frig örnekleriyle yakın ilişkileri ortaya koymaktadır. Bu tercih birlikteliği, kökende Luvi soylu bu beylerin, aynı siyasi yapının sonucu olarak, Zincirli Kralı Kilamuva veya .Ö. 8. yüyılda bir Asur eyaleti haline gelen Kargamış'ın Kralı Araras gibi Geç Hitit beyleriyle, Kheziga veya Kuprlli gibi Lykia beylerinin, aynı ?Doğulu Hükümran? ideolojisini benimsediklerini de ispatlamaktadır. Biçimi ise, çoğunlukla kabul edildiği üzere onia ekolleri belirlemişgörünse de, Ksanthos'tan yakın geçmişte ele geçen orthostatlar ve Gürses Dikmesi av sahnesinin ikonografisi, onia ile birlikte Geç Hitit atölyelerinden ustaların da Lykia'da çalışmışolduklarını göstermektedir. Özetle, Arkaik Dönem Lykia kabartmaları E. Akurgal'ın ??Lykialı sanatçılar Hellenlerin Klasik Çağ'da ideal güzellik kuramına uygun çalışma eğilimine değil, canlı ve hareketli eserler ortaya koyma çabasına önem verirler?? şeklinde dile getirdiği tasvir anlayışını yansıtırlar.B. Jacobs'un, .Ö. 5. ve 4. yüzyıl Lykia mezar kabartmalarındaki Akhaemenid etkilerini tartışmaya açtığı çalışması sonucunda, ?Lykia ve Asur repertuarında ortak görülen konu ve ikonografilerin Akhaemenid eserlerinde görülmemesinden dolayı, bu etkilerin nasıl taşınmışolabilecekleri? sorusuna yönelik olası cevap aranmıştır. Elimizdeki Arkaik Dönem Lykia kabartmalarının konusu ve ikonografisi, bu sorunun cevabı için Geç Hitit atölyelerini işaret ederler. Ksanthos'ta yakın geçmişte ortaya çıkarılan orthostatlar üzerindeki kabartmalar, stil ve ikonografileriyle Geç Hitit ve Lykia arasındaki bağlantının doğrudan veya Frigya aracılığıyla kurulmuşolabileceğini işaret ederken, dikme mezar kabartmalarının stilini belirleyen onia ekolünün de aracı olarak bir rolü olup olmadığı tartışmaya açılmalıdır. Frig aracılığı, sıralı asker betimlemelerinde açıkça izlenirken, özellikle Aslanlı Dikme üzerindeki ?aslan ödüren bey? ve Gürses Dikmesi üzerindeki ?av sahnesinde? Geç Hitit ekollerinin doğrudan etkisi olduğu sonucuna varılmıştır.Çalışmamızda sonucunda, daha önce H. şkan Işık tarafından kült işlevleriyle Geç Hitit bağlantıları ortaya konan, Lykia boğa kabartmalı alanların, Luvi kökenli Tarhunt'un yerel dildeki karşılığı olan tanrı ?Trqqas?ın tapınım yerleri olduğu önerilmiştir.Ayrıca, çalışmamızdan elde edilen bulgu ve sonuçlar; A. G. Keen'in Lykia'daki ?Hellenizasyon? kavramı tartışmasında, H. Metzger'in Ksanthos kazı bulgularına dayanarak, özetle ??.Ö. 7. yüzyıldan itibaren Lykialıların Greklerle ilişkileri vardı ve.Ö. 6. yüzyılda Grek sanatçılar gelip Lykia dynastlarının emrinde çalışmışlardı?? ve B. Jacobs'un, ??Rodenwalt'ın, Doğu'nun konuları, Grek'in formu belirlediği iddiasını hatırlarsak, stilin Grek olması halen geçerliliğini korurken, konunun Doğulu olması tekrar gözden geçirilmelidir?? şeklinde dile getirdikleri önerilerini yadsımaktadır.Ksanthos'ta yakın geçmişte açığa çıkarılmışve yukarıda ilk sırada incelediğimiz eserler, daha önce sadece seramik buluntular ve bazı duvar kalıntılarıyla .Ö. 7. yüzyıla inen Ksanthos'u, aynı yüzyılda nitelikli ve anıtsal kabartmalarıyla da değerlendirmeyi zorunlu kılmaktadır. Bu çalışmada, önsözde değindiğimiz gibi, Kazı Başkanı J. des Courtils'in bu kabartmalı bloklar üzerine;??Sonuç olarak bu yeni keşif çerçevesinde, Ksanthos kentinin yerleşim kronolojisi ve Demir Çağı Likyası'ndaki kültürel etkilerin yeniden ele alınması gereği gündeme gelmiştir?? yorumundan hareketle, yeni bulgular ışığında Lykia Arkaik Çağplastik eserleri ikonografik açıdan yeniden değerlendirilmiştir. Bu yeni keşif, bölgede devam eden kazı ve araştırmalarda .Ö. 2. bin Lukka'sı ile .Ö. 1. bin Lykia'sı arasındaki bağlantıları kronolojik olarak tamamlayacak daha erken tarihli başka yeni buluntuların da ele geçebileceğini müjdeler. Böylece Troya ve Hitit'in yıkılışı sonrası Erken Demir ÇağAnadolusu için E. Akurgal tarafından savlanan ?Karanlık Çağ? teorisine, son bilimsel bulgularla karşı çıkan F. Işık'ın, inanç, mimari ve plastik gelenekte Hitit, Geç Hitit, Urartu, Frig, onia ve Lykia bağlantıları üzerine ortaya koyduğu; DemirçağAnadolu kültürlerinin .Ö. 2. bin kültürel kökeni olmaksızın yorumlanamayacağı görüşü önem kazanmaktadır. Çünkü, özellikle Ksanthos'tan ele geçen yeni buluntulardan ve genel olarak çalışmamızdan elde ettiğimiz sonuçlar da bu görüşü desteklemektedir.

Studies concerning foreign influences upon the style and the iconography of Lycian pillar and rock-cut tombs can be evaluated in four different ways. These influences are from Hellenic culture, centered on Athens; the influence from onian culture; the influence from Assyrian and Persian culture and, fourthly the influence from Anatolian cultures such as the Hittite and Neo-Hittite influences as well influence from the Phrygians. In this study, these four influences have been investigated through examiningth ththe plastic works that have been dated to the period between the 7and the 6c. B.C., that is the Early Dynastic Period of Lycia, and this study also refers to the historical and numismatic data. In particular the relief found during the recent excavations at Xanthos which are the earliest known plastic works from Lycia. The finding of these reliefs at Xanthos makes it essential to now reinterpret the plastic art which is of primary importance in aiding our understanding of Lycian cultural identity. The aim of this study is to examine the iconography of the plastic works dating from the Lycian Archaic Period,th thfrom the second half of 7c. B.C. to the end of 6c. B.C., to determine if it improved or not and to attempt to understand how local and foreign influences had an influence upon this improvement (if it occurred). The results from the many studies previously conducted, indicated that the foreign influences on Lycian cultural elements was a result of a process of acculturation or of cultural assimilation as a consequence of an Athens-centered point of view and so, Lycian art was interpreted as ?eclectic? in respect to Athenian art. Considering all these views, a local culture, the existence of which has beenrdknown from the 3millenia B.C. onwards, and its contacts with neighbours within the same geography and/or with other foreign cultures, through warfare, invasion, colonialization, through trade, alliances, tribute and vasallage, descent, language and belief, have been taken into consideration in this article and a view has been arrived at.After studying the Lycian reliefwork incorporated as a part of the local architecture in Archaic Period, we can draw the following conclusions: the subjects and iconographic connections showing the preferences of the ruling people expressedly record the close relationship between the cultural examples of Assyrian, Neo-Hittite and Phrygian treatments with that of Archaic Lycia, as also having its own local characteristics. These findings indicae that the rulers who were of Luwian origin accepted the same ?Eastern Sovereign? ideology as the Neo-Hittite Kings such as King Kilamuwa, king of Zincirli or King Araras, King of Kargamış, an Assyrian state in the 8th c. B.C. and Lycian rulers such as Kheziga or Kuprlli as a result of this same political system. Although it is accepted that the form was under Ionian influence, the orthostats found in excavations at Xanthos and the hunting iconography on the Gürses Pillar Tomb show that craftsmen from the Neo-Hittite workshops as well as those from Ionia worked in Lycia. In summary, Lycian reliefwork in the Archaic Period reflects the description which was put forward by E. Akurgal, ?Lycian artists do not attach the same importance to the tendency in Classical Hellenic art to the concept of ideal human beauty, what was important for them (Lycian artists) was instead to produce lively pieces of scuptural work?.th thB. Jacobs discusses the influence on Lycian rock-cut tombs in the 5to the 4c. B.C. and looks for an answer to the question of ??The common subjects and iconographies of Lycia and Assyria are not seen in Achaemenian art, so how was this influence transported?...?.The subjects and iconographies of Lycian reliefs dating from the Archaic Period indicate Neo-Hittite influence provide the connection and the way influnce as distributed as the answer to this question. The reliefs, style and iconographic features of these orthostats from Xanthos, indicate that the connection between the Neo-Hittites and Lycia was provided directly or through the mediation of Phrygia. If the Ionian style, which determines the relief style of the pillar tombs, had a role in this, is open to discussion.While Phrygian influence is clearly seen in the depition of files of soldiers, it was understood that the Neo-Hittite style also had a direct influence, when the ?ruler killing a lion? of the Lion Tomb and also the hunting scene? on the Gürses Pillar Tomb are taken into consideration.Resulting from this study, it is proposed that those areas with the Lycian bull relief, which have been shown to have had connections to Neo-Hittite in their cult functions as noted by H. şkan Işık, are the worshipping areas for ?Trqqas? which was the local name for ?Tarhunt? which is of Luwian origin.In addition, the results and consequences drawn from this study reject suggestionsthsuch as, ??Lycians had relationships with Greeks since the 7c. B.C. and Greek artiststhworked under the orders of the Lycian dynasties in the 6c. B.C?? reported by H. Metzger based on the Xanthos excavation results in a discussion of ?Hellenisation? in Lycia by A. G. Keen, as also B. Jacobs remark, ??If we remember Rodenwalt?s claim about East determined the subjects and Greek determined the form, while the style is still of Greek origin, it should be examined if the subject is of Eastern origin??.The recent finds from Xanthos examined above make it necessary to re-evaluatethXanthos, as these finds date from the 7c. B.C. including ceramic finds and some finds of walls, with the well carved monumental relief dating from the same century. In this study, the plastic works from the Lycian Archaic Period have been evaluated from an iconographic point of view, in the light of J. des Courtils?s statement that these blocks with reliefcarving as we have mentioned in the preface ??As a result, with this new discovery it is necessary to discuss again the settlement chronology in Xanthos and thecultural activities in Lycia during the Iron Age??.This new discovery also provides good news concerning the possibility of other new finds from this early period which one hopes will complete our understanding of the relationship between Lycia in first millenia and Lukka in second millenia. So as opposed to E. Akurgal?s theory concerning the ?Dark Age? in Anatolia in the Early Iron Age after the fall of Troy and Hittites, F. Işık raises the objection provided by the latest scientific finds and suggests that Anatolian cultures in the Iron Age will not be properly interpreted without discovering their cultural roots in the second millenia and it is at this point that this view becomes important, given the new finds from Xanthos and the consequences we have deduced indicate the validity of this interpretation by F. Işık.