Farklı sulama seviyeleri, azotla gübreleme ve biçim zamanlarının kılçıksız brom (bromus inermis Leyss.)`un ot ve tohum verimine etkileri

Abstract

ÖZET Erzurum şartlarında yetiştirilen kılçıksız brom (Bromus inermis Leyss.)'a uygulanan 3 sulama seviyesi [faydalı suyun % 25 (Sı), 50 (S2) ve 75 (S3)'i kullanıldığında tekrar tarla kapasitesine gelinceye kadar sulama], 2 biçim zamanı (salkım çıkışı ve çiçeklenme başlangıcı) ve 5 azot dozu (erken ilkbaharda ve 1. biçimden sonra olmak üzere 0+0, 5+2, 10+4, 15+6 ve 20+8 kg N/da) kombinasyonlarının kuru ot verim ve kalitesi ; aynı 3 sulama seviyesi ve 5 azot dozu (0, 3, 6, 9 ve 12 kg N/da) kombinasyonlarının tohum verim ve verim unsurlarına olan etkileri şansa bağlı tam bloklar deneme planında bölünmüş parseller desenine göre 4 tekerrürlü olarak kurulan 2 denemede belirlenmiştir. Faydalı suyun % 25'i tüketildiğinde yaklaşık 3 gün, % 50'si tüketildiğinde 5 gün ve % 75'i tüketildiğinde ise 7-8 gün aralıkla sulama yapılmıştır. Araştırma sonuçlarını aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür. Sulama seviyesinin kuru ot (KO) verimi ve kalite karakterleri üzerinde çok önemli bir etkisi bulunamazken, tohum verimini çok önemli ve çimlenme hızını ise önemli şekilde etkilemiştir. Diğer tohum karakterleri ve verim unsurları üzerindeki etkilerinin ise önemsiz olduğu bulunmuştur. Azotlu gübre uygulaması, KO verimlerini, bitki boyunu (KO veriminde), ham protein (HP) oran ve verimlerini önemli şekilde artırırken, ham kül (HK) oranlarını önemli şekilde düşürdüğü belirlenmiştir. Azot dozu tohum verimini, salkımlı sap oranını, salkımsız ve toplam sap sayılarını, salkımda tane sayısı ve ağırlığını önemli şekilde etkilerken; diğer tohum karakterleri ve verim unsurlarını etkilemediği tespit edilmiştir. Biçim zamanının, KO verimleri, bitki boyu, HP oran ve verimleri ve 1. biçim HK oranı üzerinde önemli etkisi bulunurken, 2. biçim HK oranını etkilemediği saptanmıştır. Tohum verimi ile sap verimi ve toplam sap sayısı arasında; salkımlı sap sayısı ile toplam sap sayısı arasında; salkımsız sap sayısı ile salkım başına tohum ağırlığı ve 1000-tane ağırlığı arasında; salkım başına tohum sayısı ile salkım başına tohum ağırlığı arasında; ve salkım başına tohum ağırlığı ile 1000-tane ağırlığı arasında önemli korelasyonlar tespit edilmiştir. Path analizi sonuçlarına göre, salkım başına tohum sayısı ve ağırlığı, 1000-tane ağırlığı ve salkımlı sap sayısının tohum verimi üzerinde yüksek doğrudan etkiye (sırasıyla % 43.48, 46.04, 24.67 ve 24.1 1) sahip oldukları bulunmuştur. Bu sonuçlara göre; sulama ve azotla gübrelemenin ekonomik yönü de göz önünde bulundurularak, kılçıksız bromda KO üreticiliği için bitkiler sonbaharda verilecek 4 kg N/da'a ilaveten erken ilkbaharda 10 kg/da azotla gübrelenmeli ve S3 seviyesinde sulanıp, ilk biçim çiçeklenme başlangıcında yapılmalıdır. İkinci büyüme için sulama, gübreleme ve biçim yapılmasına gerek yoktur. İkinci büyüme eylülün son haftaları içerisinde hayvanla hafifçe otlatılmahdır. Tohum üretiminde ise bitkiler sonbaharda verilen 8 kg N/da'a ilaveten erken ilkbaharda 6 kg/da oranında azotla gübrelenmeli ve S3 seviyesinde sulanmalıdır. Korelasyon ve path analizleri sonuçlarına göre yüksek tohum verimine sahip bitkilerin elde edilmesine yönelik yapılacak seleksiyon çalışmalarında, sap verimi ve salkım başına tohum ağırlığı yüksek, toplam ve salkımlı sap sayısı belli bir seviyeden düşük fakat beher sap cesameti yüksek olan genotiplerin seçimine özen gösterilmelidir.

SUMMARY The effects of combinations of 3 irrigation levels [ irrigation up to field capacity when 25 (Si), 50 (S2) and 75 (S3) % of the useful soil water content were consumed), 2 cutting dates (at the heading or at the beginning of flowering] and 5 nitrogen rates (0+0, 5+2, 10+4, 15+6 and 20+8 kg N/da for early spring + after first cutting) on the hay yield and quality; and 3 irrigation levels (same as in hay production) and 5 nitrogen rates (0, 3, 6, 9 and 12 Kg N7da for early spring) applied to bromegrass (Bromus inermis Leyss.) were studied in Erzurum ecological condition by using split-plot design with four replications in two experiments. Irrigation interval was fond to be 3, 5 and 7-8 days when the 25, 50 and 75 % of the useful soil water content was exploited, respectively. The results obtained from studies can be summarized as follows: Although irrigation level did not affect hay yield and quality characters, it significantly affected seed yield and the speed of germination. However, it has no significant effects on seed characteristics and yielding components. Nitrogen application significantly increased hay yields, plant height (in the hay production), crude protein (CP) contents and yields, and decreased crude ash contents (CACs). Also, nitrogen application significantly affected seed yield, number of panicless and total stems and percentage of panicled stems, and number and weight of seeds per panicle; but it has no significant effects on other seed yielding components and characteristics. Cutting date significantly affected hay yields, plant height, CP contents and yields, and the CACs of the first cutting but no on the second cutting. The significant correlations were found between seed yield and stem yield; between seed yield and the number of total stems; between the number of panicled stems and the number of total stems; between the number of panicless stems and the seed weight per panicle and 1000-seed weight; between the number of seed per panicle and the seed weight per panicle; between the seed weight per panicle and 1000-seed weight. According to the results of path analysis, the number and weight of seed per panicle and 1 000-seed weight and the number of panicled stems on the seed yield have significant direct effects (43.48, 46.04, 24.67 and 24.1 1 %, respectively). Regarding the economic aspects of nitrogen and irrigation, it may be proposed that smooth bromegrass must be fertilized with 10 kg N/da in the early spring in addition to the application of 4 kg N/da in autumn and irrigated with S3 level (7-8 days of interval) and harvested at the beginning of flowering for hay production. The irrigation and fertilization with nitrogen of smooth bromegrass for the second growth are not necessary and also uneconomical. However, the second growth may be slightly grazed in the second part of September in Erzurum and the locations with similar ecological conditions. In seed production, the stand of smooth bromegrass must be fertilized with 6 kg N/da in early spring in addition to the application of 8 kg N/da in autumn and irrigated with S3 level. According to results of correlation and path analysis's, stem yield, seed weight per panicle and the single weight of stems of single plant could be exploited for the selection of high seed yielding genotypes.