Antik çağda ağırlık ve hacim ölçü araçları

Abstract

Likya Bölgesi ?Bey Dağları Yüzey Araştırmaları? kapsamında Marmara?Mnara Arkeolojik Araştırma Projesi 2008 yılı çalışmalarında Mnara Agorası'nın yakınlarında bir adet ölçü (kontrol) kabı bulunmuştur. Ölçü (kontrol) kapları Antik dönemde dürüst bir ticaretin gerçekleştirilmesi amacıyla, ticari ürünlerin ağırlığının ve hacminin standart ölçülere uygun olup olmadığının denetlenmesinde kullanılırdı.Literatürde ?sekomata? veya ?mensa ponderaria? olarak adlandırılan ölçü kaplarının buluntu mekanı genellikle agora yapılarıdır. Antik Dönem'de ticari ve sosyal faaliyetlerin gerçekleştirildiği mekanlar olan agoralar özellikle Helenistik Dönem siyasi ve mimari anlayışına bağlı olarak standart ölçüler toplum yaşantısında önemli bir yere sahiptir. Agoralarda agoranomos, sitophylaks gibi memuriyet kavramları mevcuttur. Bu memurların başlıca görevleri agoralarda uygulanması gereken kuralları belirlemek ve kuralları denetlemektir. Dolayısıyla ölçü kontrol kaplarının denetiminden de bu memurlar sorumlu olmuşlardır.Sekomatalar standart bir kapasite veya ağırlık ölçüsüne göre ürünlerin tartılıp/ölçülüp kontrollerinin yapıldığı kaplardır. Ölçme ve ölçüm referans standart çalışmaları insanlık tarihi ile başladığı söylenebilir. Ölçüm standartlarının oluşturulmasıyla ilgili ilk çalışmaların parmak, ayak, kulaç gibi insan uzuvlarına dayalı ilkel ölçüler olarak şekel, mina, kübit gibi ölçülerin Mısır ve Mezopotamya Bölgesi'nde Asur, Babil, Sümer gibi medeniyetlerde ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Daha sonra Yunan ve Roma uygarlıklarında eskisine göre daha modern olan talanton, mina, libra, chous gibi standart hacim, alan, uzunluk ve ağırlık ölçüleri oluşturularak kullanılmıştır. Anadolu'da ise M.Ö. yaklaşık 10. bin Neolitik Dönem'den itibaren Göbekli Tepe, Çayönü, Çatalhöyük gibi yerleşmelerde karşımıza çıkan konut vs. yapıların (araştırmaların yetersiz olmasına karşın) düzenli bir yapıda inşa edildiğini ve belirli bir ölçü anlayışıyla yapıldığını söylemek mümkündür. Asur Ticaret Kolonileri Dönemi ile beraber gerçekleştirilen ticari faaliyetlerde hacim ve ağırlık ölçülerinin kullanıldığı gözlemlenmektedir. Daha sonraki dönemlerde Yunan ve Roma ölçüleri Anadolu'da da geçerli sistemler olarak kullanılmıştır.Sekomatalar genel olarak mermer ya da sağlam ve yalıtkan taş malzemelerden yapılan, üzerlerinde çeşitli ölçülerde dairesel ölçü haznelerinin bulunduğu kaplardır. Mnara'dan ele geçen sekomata örneği kısmen tahrip olmuş durumdadır ve sadece bir ölçü haznesi sağlam durumdadır. Anadolu' da bulunan diğer sekomata örnekleri ise Side, Kaunos, Assos, Labraunda, Metropolis kentlerinde mevcuttur. Anadolu dışında sekomata tipolojisi açısından oldukça önemli bir merkez olarak Delos anılabilir. Bunun yanında Atina, Taşoz gibi kentlerde de sağlam ele geçmiş sekomata örneklerine rastlanmıştır. İtalya'da Pompei, Ostia, Tivoli gibi önemli ticaret merkezlerinde de ele geçmiş sekomatalar mevcuttur. Tüm araştırmalara rağmen örnekleri bulunamayan fakat kaynaklarda izlerine rastlanan bazı sekomatalar da bulunmaktadır. Ayrıca Alanya ve Uşak müzelerinden ele geçen ve form olarak sekomatayla benzerlik gösteren iki adet taş eser bu çalışmaya dahil edilmiştir. Özellikle Helenistik Dönem'de yaygın olarak agoralarda kullanılan sekomataların, Roma Dönemi'nde tapınak ve bazilika gibi agora haricinde diğer alanlarda da kullanıldığını görülmektedir. Orta Çağ Dönemi'ne ait bazı örnekler de mevcuttur.Çalışmamızda, Mnara sekomatasının ışığında sekomata tipleri ve özellikleri ayrıntıları ile incelenmiştir. Kullanıldıkları mekanlar olan agoralar ve ticari faaliyetlerdeki rolleri hakkında bilgiler sunulmuştur. Sekomataların standart ölçü kapasitesi kapları olmalarına bağlı olarak Antik Dönem'de kullanılan ölçüler hakkında metrolojik bir araştırma ortaya konulmuştur.

In Lykia region, a measure (control) vessel was found near-by the Mnara Agora in the context of ` The Survey of Bey Mountains (Taurus)` in 2008 Marmara-Mnara Archaeological Research Project studies. Measure (control) vessels in ancient times were used in order to control the weight and the scale standart of the liquid or small-grained trade products with the aim of carrying on a fair trade.The natural founding places of measuring vessels which are called ?sekomata? or?mensa ponderairia? in literature are agora buildings. In Agoras which are the center of trade and social activities in ancient times, measures particularly depending on the architectural and political views of Hellenistic Period, have an important role in social life. In the Agora there was a concept of officialdom/public service such as ?agoranomos? , ?sitophylaks?. The main duties of these officers need to be implemented in the agora is to determine the rules and guidelines to control. Therefore, these officials have also become responsible for the supervision of measure control vessels.It can be said that the referance standart studies of assesment and measurement have started with the human history. Its clear that the first studies about the standardization of measures were shekel, mina and cubit which are came out at Assyrian, Babylonian, Sumerian civilizations in Egypt and Mesopotamia Region as primitive measures origined from the human parts such as finger, foot and fathom. Then, more modern standart measurement instruments such as Talanton, mina, libra, chous have been created and used in Greek and Roman civilizations. However for the dwellings that are encountered in settlements such as Çatalhöyük, Göbekli Tepe or Çayönü in Anatolia since 10. millenium B.C., although insufficient researches about them, it is possible to say that they had been builded in a regular structure with a sense of scale. In commercial activities with the Assyrian Trade Colonies Period, the use of scale and weight measurements are being observed. Later , the Greek and Roman measures has been used in Anatolia as valid systems.Sekomatas are kinds of vessels which have circular measurement containers in various sizes and are generally produced from marble or an insulator solid material. The sekomata found in Mnara is partially destroyed and only one measurement container of it is undamaged. The other undamaged sekomata examples found in Anatolia are available in the cities of Side, Kaunos, Assos, Labraunda, Metropolis. Except Anatolia, Delos is a critical center as the typology of sekomata Besides, in cities such as Athens, Thasos solid examples of undamaged sekomata were encountered. There are also some founded in Italy, Pompei, Ostia and Tivoli which are important business centers. Despite all the researches there are sekomatas that we could not find but have come across their traces in some resources. Also two stone taken from Alanya and Usak Museums were included in our study because their forms were similar to sekomata. While the sekomatas are widely being used in agoras especially in the Hellenistic period, ın Roman period they can be seen in some sacred areas like temples and basilicas. There are also some examples from Medieval Period.In our study, sekomata types and characteristics were examined elaborately and the data was presented about the agoras, their place of use, and their role of commercial activities. Depending on the sekomata?s being measuring vessels of standart capacity, a metrologic study about the measures of Antic period has been presented.