XIX. yüzyılda Teke Sancağı`na bağlı Elmalı Kazasının sosyo - ekonomik yapısı, 1839 - 1914

Abstract

Teke Sancağı'nın önemli kazalarından biri olan Elmalı, sahil-yayla arasında geçişgüzergâhında bulunması, sosyo-ekonomik ve kültürel yapısıyla stratejik bir yapıya sahipolması gibi unsurlar vesilesiyle Osmanlı tarihinin önemli bir kesiti olan XIX. yüzyıl boyunca bu önemini korumuştur. Teke Sancağı'nın batısındaki kazalar içerisinde kasaba görünümüyle ticarî ve sosyal faaliyetlerin yoğun olarak görüldüğü Elmalı, çevresindeki idarî birimlere göre daha gelişmiş yapısıyla dikkat çekmiş, bir nevî bu havalideki kazalar içerisinde merkez kaza hüviyeti taşımıştır.Teke Sancağı'nın batısının dağlık ve sarp coğrafi yapısı nedeniyle Elmalı'da düğümlenenyollar, bu kazayı kavşak noktası haline getirmiş, iç bölgelerde üretilen tarımsal mahsuller ve ticarî emtia, kervanlarla Elmalı'nın limanı konumundaki Finike'den denize ulaştırılmıştır.Elmalı'nın verimli ovalarından elde edilen, başta buğday olmak üzere çeşitli hububat, orman mahsulleri ile Elmalı'da işlenip satışa çıkarılan deriler adalara ve deniz aşırı ülkelere ihraç edilen ürünlerin başında gelmiştir.Elmalı'da gayrimüslimlerle Müslümanlar ortak bir yaşamı paylaşmışlardır. Elmalı, buyapısını gayrimüslim ahalinin mübadeleyle kazadan ayrıldığı zamana kadar korumuştur. Pekçok yönden mühim idarî birimler arasında yer aldığı anlaşılan Elmalı'nın, nüfusu, Müslimgayrimüslim ilişkileri, eğitim faaliyetleri, dinî ve sosyal yapıları, aile yaşantısı, asayiş olayları,sağlık hizmetleri, ekonomik faaliyetleri gibi birçok konu, Osmanlı resmî vesikaları vasıtasıyla gün yüzüne çıkarılmaya çalışılmıştır. Yine arşiv kayıtlarından faydalanılarak Elmalı'nın XIX. yüzyıldaki mahalle, köy ve nahiyeleri tespit edilirken kazanın idarî sınırlarını gösteren bir harita düzenlenmiştir.

Due to its location on the coast-upland route, socioeconomic, cultural and strategicstructures, Elmalı was one the most important counties of Teke Sanjak and had maintained its importance throughout the 19th century. Among the counties in the west of Teke SanjakElmalı, in which commercial and social activities were frequently seen, attracted attentionwith its developed structure compared to the other counties, thus it took the role of central county.Due to the mountainous and rocky structure of Teke Sanjak, all the roads aroundintersected at Elmalı, which made the county a junction point. Agricultural and commercialproducts from interior regions were transported to Finike through caravans and shipped fromthe Port of Finike, which was administratively bound to Elmalı. Various kinds of grain,particularly wheat, cultivated at fertile plains of the county, forest products and leatherprocessed and marketed at Elmalı were the leading goods exported to the islands around andoverseas.Muslims and non-Muslim shared a common life, and the county had maintained itscosmopolitan structure until the time of population exchange during which non-Muslimcommunity left the county. Elmalı is understood to have been one of the most significantadministrative units. Therefore, various subjects about Elmalı such as population,cosmopolitan structure, education, religious and social structures, family life, public order,health care service and economic activities are tried to be revealed through the official Ottoman documents. In addition, neighborhoods, towns and sub-districts in the 19th century are determined and a map that shows the administrative borders of the county is drawn.