Buğdayda ekim zamanı ve sıklığının verim ve verim ögelerine etkisi

Abstract

ii: ÖZET Yüksek Lisans Tezi BU?DAYDA EKÎM ZAMAN VE SIKLI?ININ VERÎM VE VERÎM Ö?ELERİNE ETKÎSÎ Seval ALBÜSTAN Ankara üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman : Prof.Dr. Ekrem KÜN 19 87, Sayfa: 82 Jüri: Prof.Dr. Ekrem KÜN Prof.Dr.M. Emin TUGAY Doç.Dr.Günal AKBAY Ankara üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünde yürütülen bu araştırma» Bezostaja-I, Gerek 79, Kunduru 1149 ve Çakmak 79 buğday çeşitlerine uygulanan fark lı üç ekim zamanı (20 Ekim, 30 Ekim ve 10 Kasım) ve farklı iki ekim sıklığındaki (450 ve 650 tohum/m2) ekimin, verim ve verim öğelerine etkisini irdelemek amacıyla, Orta Anado lu Bölge Zirai Araştırma Enstitü* sü (ORZA) tarlalarında 1985-19 86 ürün yılında yapılmıştır. Denemeler bölünen bölün müş parseller deneme düzeninde, çeşitler ana parsel, ekim zamanları alt parsel, ekim sıklıkları altın altı parsel olarak üç tekrarlamalı kurulmuştur. Elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. 2 m 'DEKİ BÎTKÎ SAYISI : Denenen tüm çeşitler ve tüm ekim zamanlarında, birinci ekim sıklığından (450 ton. /m2) 304.5 7 bitki elde edilirken? ikinci ekim sıklığında (650 ton. /m2) 476.04 bitki elde edilmiş» artan ekim sıklığına bağlı olarak m2' deki bitki sayıları da artmıştır. 2 m 'DEKÎ SAPLI A?IRLIK : Denenen tüm ekim zamanları ve ekim sıklıklarında m2' de en yüksek saplı ağırlığı (2218,06 q), Kunduru 1149 vermiş, onu 2196,07 g/m2 ile Çakmak 79 çeşidi, 1801,70 g/m2 ile Gerek 79 çeşidi ve 1690,63 g/m2 ile Bezostaja-I çeşidi izlemiştir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarında 450 ton. /m2 ekim sıklığından ortalama 1681,05 g./m2 saplı ağırlık alınırken, 650 ton. /m2 ekim sıklığından ortalama 2272,18 g./m2 saplı ağırlık alınmış» ekim sıklığı^ arttıkça m2'deki saplı ağırlıkta artmıştır. m2, DEKÎ DANE VERÎMÎ : Çeşitler m2 «deki dane verimi bakımından farklı değerler göstermiştir. En yüksek m2,dekiIll 2 dane verimini Kunduru 1149 çeşidi (609,68 g./m ) vermiş, onu Çakmak 79 çeşidi 603,72 g./m2 ile Gerek 79 çeşidi 520,61 g./m2 ile, Bezostaja-I çeşidi ise 518,52 g./m2 ile izlemiş tir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarında birinci ekim sıklığından (450 ton. /m2) 497,95 g./m2 verim alınırken, ikin ci ekim sıklığından (650 ton. /m2) 628,32 g./m2 verim alın mış} ekim sıklığı arttıkça m2' deki dane verimi de artmıştır. BİTKİ BAŞINA FERTÎL BAŞAK SAYISI : Denenen tüm ekim zamanları ve ekim sıklıklarında bitki başına en yüksek fer- til başak sayısını (3, 32) Gerek 79 çeşidi vermiştir. Bunu 3,29 ile Çakmak 79 çeşidi, 3^09 ile Kunduru 1149 çeşidi ve 2,05 ile Bezostaja-I çeşidi izlemiştir. Denenen tüm çeşit ler ve ekim zamanlarında 450 ton. /m2 ekim sıklığından bitki başına ortalama 3,08 fertil başak sayısı alınırken? 650 toh. /m* ekim sıklığında bitki başına fertil başak sayısı orta lama 2, 79 ^bulunmuştur. Ekim sıklığı arttıkça bitki başına fertil başak sayısı azalmış» ekim sıklığından etkilenme çe şitlere, göre değişmiştir. Bu karakter bakımından çeşitler ve ekim sıklıkları arasındaki farklılık %1, sıklık x çeşit interaksiyonu %5 düzeyinde önemli bulunmuştur. BAŞAK BOYU : Denenen tüm ekim zamanları ve tüm ekim sıklıklarinda en yüksek başak boyunu (80,33 mm) Gerek 79 çeşidi vermiş, onu sırasıyla 80,10 mm ile Bezostaja-I, 6 8, 83 mm ile Çakmak 79, 59.47 mm ile de Kunduru 1149 çeşidi izle miştir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarında, 450 toh. /m2 ekim sıklığından ortalama 72,94 mm başak boyu bulunur ken, 650 toh./m2 ekim sıklığından 71,42 mm başak boyu alın mıştır. BAŞAKTA BAŞAKÇIK SAYISI : Denenen tüm ekim zamanla rı ve ekim sıklıklarında başakta en yüksek başakçık sayı sını (21,43) Çakmak 79 çeşidi vermiş, onu 19,15 ile Bezos taja-I çeşidi, 18,75 ile Gerek 79 çeşidi, 18,58 ile Kunduru 1149 izlemiştir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarında 450 toh. /m2 ekim sıklığından başakta ortalama başakçık sa yısı 20,41 olarak bulunurken, 650 toh. /m2 ekim sıklığında 18,54 olarak bulunmuş? ekim sıklığı arttıkça başaktaki ba şakçık sayısı azalmıştır. BAŞAKTA DANE SAYISI : Denenen tüm ekim zamanları ve ekim sıklıklarında, başakta en yüksek dane sayısını Bezos taja-I çeşidi (27,25) vermiş, onu Çakmak 79 (25,32), Gerek 79 (23,38) ve Kunduru 1149 (23,00) çeşitleri izlemiştir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarında 450 toh./m2 ekim sıklığında başakta dane sayısı ortalama 25,90 olarak bulu nurken, 650 toh. /m2 ekim sıklığında 23,57 olarak bulunmuş? ekim sıklığı arttıkça başakta dane sayısı azalmıştır.. BÎTKÎ DANE A?IRLI?I : Denenen. tüm ekim zamanları ve ekim sıklıklarında, en yüksek bitki dane ağırlığını (2,75 g.) Çakmak 79 çeşidi vermiş onu Kunduru 1149 çeşidi 2,61 g. ile, Gerek 79 çeşidi 2,23 g. ile, Bezostaja-I çeşidi ise 2,04 g. ile izlemiştir. Denenen tüm çeşitler ve ekim zamanlarındaIV 450 toh./m2 ekim sxklxgxnda bitki dane agxrlxgx ortalama 2/62 g. olarak 650 ton. /m2 ekim sxklxgmda ise 2,19 g. ola rak bulunmuş» ekim sxklxgxrarttxkca, bitki dane agxrlxgx azalmxstxr. Buna karsxn şxk ekimden elde edilen yüksek ve rim birim alanda artan bitki sayxsxndan kaynaklanmxstxr. 1000 DANE A?IRLI?I : Denenen tüm ekim sxklxklarx ve ekim zamanlarxnda en yüksek 1000 dane ağxrlxğxnx (48,90 g.) Kunduru 1149 çeşidi vermiş, 47,03 g. ile Çakmak 79, 41,21 g. ile Bezostaja-I 35.64 g. ile Gerek 79 izlemiştir. Her dört çeşitte farklx ekim zamanlarx ve sxklxklarxndan elde edilen ürünlerin 1000 dane agxrlxklarx arasxnda önemli bir fark bulunmama ştxr. 2 Tüm çeşitlerde ve ekim sxklxklarxnda, m 'deki bitki sayxsx, m2'deki saplx agxrlxk, m2'deki dane verimi, bitki basxna fertil başak sayxsx, başakta basakcxk sayxsx, başak ta dane sayxsx, bitki dane agxrlxgx, 1000 dane ağxrlxğxka- rakterleri bakxmxndan ekim zamanlarx arasxnda belirlenen farklarxn istatistiksel önemde olmamasxnxn 1985-19 86 ürün yxlxndaki elverişli sxcaklxk ve uygun kxş kosullarxnxn sağ- ladxgx yüksek çxkxş oranlarxndan kaynaklandxgx görüşüne va rılmıştır. ANAHTAR KELİMELER :. Buğday çeşitleri,, güzlük ekim zamanı, tohum sxklxgx, verim ve verim öğeleri.

ABSTRACT Masters Thesis EFFECT OF SOWING TIME AND SEED RATE ON THE YIELD AND YIELD COMPONENTS OF WHEAT Seval ALBUSTAN Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof. Dr. Ekrem KÜN 1987, Page: 82 Jury: Prof.Dr. Ekrem KÜN Prof.Dr.M.Emin TUGAY Assoc..Prof.Dr.GünalAKBAY In this research study, which was carried out in Field Crops Department Faculty of Agriculture of Ankara University, the effect of sowing time and seed rate on yield and yield components of four wheat cultivars (namely Bezostaja-I, Ge rek 79 and Kunduru 1149, Çakmak 79, as durum and common wheat varieties, respectively) were investigated. Experiment was arranged in split-split plot design with three replication. The cultivars, sowing times (20 Oct., 30 Oct. and 10 Nov.) and seed rates (450 and 650 seeds/m2) were the major plots, sub-plots and sub-sub plots, respectively* Field trials were sown-on Ankara Central Anatolian Agricultural Regional Research institute (ORZA), during 1985-19 86 crop year. Results of the study can be summarized as follows: NUMBER OF PLANTS/m2.- Mean values for all cultivars and sowing times, number of plants/m2 were 304,57 for the first seed rate (450 seeds/m2) and 476 >04 for the second seed rate (650 seeds/m2). Number of plants/m2 increased with the increase in seed rate. 2 TOTAL WEIGHT/m : For all sowing times and seed rates Kunduru 1149 was ile highest yielding cultivar with 2218v06 g./m2.The mean values obtained from the other cultivars were 2196 »07 g./m2 for Çakmak 79, 1801,70 g./m2 for Gerek 79 and 1690,63 g./m2 for Bezostaja-I, Significant increase in total weight was observed with the increase of seed rate. Total weights were 1681,05 and 2272,18 g./m2 in 450 seed/m2 and 650 seed/m2 respectively. GRAIN YIELD/m2 : Significant differences between the cultivars were found. Kunduru 1149 produced the highest value as 609 »6 8 g./m2, while Çakmak 79, Gerek 79 and Bezos taja-I cultivars yielded 603,72, 520*61 and 518*52 g/m, respectively. In all cultivars and sowing times, the firstVI seed rate (450 seeds/m2) yielded 497.95 g./m while 650 seed/m2 yielded 628.32 g./m2. Grain yield/m2 was increased as the seed rate was increased. NUMBER OF FERTILE SPIKE/PLANT : In all sowing times and seeds rates we have tested, highest value (3.32 fertile spikes/plant) was obtained from Gerek 79. It was followed by cultivars Çakmak 79, Kunduru 1149 and Bezostaja-I,with 329, 3,09 and 2,05 fertile spikes/plant, respectively. In all cultivars and sowing time, average values were 3,0 8 and 2,79 fertile spikes/plant from 450 seeds/m2 and 650 seeds/m2, respectively. Increase in seed rate caused in decrease of fertile spikes/plant. The effect of seed rate varied accor ding to cultivars. Differences between cultivars and seed ratex cultivar interaction was significant in 5% level. LENGTH OF SPIKE : For all sowing time and seed rates, Gerek 79 cv. was found to have the longest spike with 80,33 mm. It was followed by Bezostaja-I, Çakmak 79 and Kunduru 1149 with 80,10, 68B83, 59,47 mm., respectively. Increasing sowing density caused to decrease/ spike l^ght(72,94 mm, in 450 seeds/m2 and 71,42 mm, in 650 seeds/m2 seed rates). Depending on the sowing time, spike length values varied in different sowing rates, and cultivars. NUMBER OF SPIKELETS/SPIKE? Çakmak 79 cv. was determined to have more spikelets (21,43) than Bezostaja-I (19,15), Gerek 79 (18,75) and Kunduru 1149 (18,58) cultivars. In all cultivars and sowing times we have tested, average values for this character was 20,41 in 450 seeds/m2 and 18,54 in 650 seeds/m2 seed rates. Number of spikelets per spike dec reased with increasing seed rate. NUMBER OF KERNELS/SPIKE: Highest value (27,25) for this character was obtained in Bezostaja-I. It was followed by Çakmak 79, Gerek 79 and Kunduru 1149 with 25,32, 23,38, 23,00 kernels/spike, respectively. Increasing sowing rates resulted in a decrease in number of kerne Is/ spike. Mean values for this characters woao found 25,90 for 450 seeds/m and 23,57 for 650 seeds/m2 rates. GRAIN YIELD/PLANT: For all sowing times and seed rates, highest value (2*75 g. /plant) for this character was obtained in Çakmak 79.. It was followed by Kunduru 1149, Gerek 79 and 3ezcştaja- I with 2.61, 2.23 and 2.04 g. /plant,' respectively. In all cultivars and sowing times, average grain yields per plant were 2.62 g. in 450 seeds/m2 and 2.19 g. in 650 seeds/m2, respectively. Increase in seed rate caused to decrease in grain yield/plant. I was concluded that, higher grain yield obtained from unit area was due to the increase of plant number in that area. 1000 KERNEL WEIGHT: Among the cultivars we have used highest value 48.90g. for this character was obtained from Kunduru 1149. It was followed by Çakmak 79, Bezostaja-I and Gerek 79 cultivars with 47.03., 41.21 and 35.64g. respectively.VII In all four cultivars, the differences between sowing the and seed rates were insignificant. It was concluded that, the high percentage >f emergence and good first development of seedlings under favaurable temperature and winter conditions, have caused to insignificant differences due to sowing times in number of plants/m^ total weight/m2, grain yield/m2, number of fertile spike/plant, number of spike lets/spike, number of kernel/spike, grain yield/plant, 1000 kernel weight for all cultivars and seed rates. KEY WORDS: Wheat cultivars, winter sowing time, seed rate, yield and yield components.