Orta Anadolu bölgesi koşullarında ikili ekim nöbeti sisteminde toprakta nem ve inorganik azot formlarının belirlenmesi

Abstract

ii ÖZET Doktora Tezi ORTA ANADOLU BÖLGESİ KOŞULLARINDA İKİLİ EKİM NÖBETİ SİSTEMİNDE TOPRAKTA HEM VE İNORGANİK AZOT FORMLARININ BELİRLENMESİ Kader MEYVECİ Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Nuri MUNSUZ 1988, Sayfa :170 Jüri: Prof. Dr. Nuri MUNSUZ Prof. Dr. A. Reşit BROHÎ Doç. Dr. H. Savaş BAŞKAYA Orta Anadolu Bölgesi1 nde nadas uygulaması, eko lojik koşulların her yıl ekonomik ürün almaya uygun oldu ğu yerlerde bile geleneksel olarak sürdürülürken, bazı yerlerde de nadasın yapılması gerekirken, üst üste ekim yapılmaktadır. Araştırma ı ikili ekim nöbeti sisteminde yarala- bilecek kışlık mercimek, yazlık mercimek, nohut, ma car fiği gibi baklagiller ile aspir, ayçiçeği, kimyon ve ar pa gibi bitkilerin buğday ile ekim nöbetine girmeleri du rumunda, buğday ekim dönemine kadar toprak profilinde bı-İÜ Taktıkları nem, amonyum azotu ve nitrat azotunun nadas- buğday ekim nöbetleriyle karşılaştırmasını yapmak ve na dasın yerini alabilecek ekim nöbeti sistemlerini belirle mek amacıyla, karşılıklı iki tarlada çakılı olarak yürü4- tülmüştür. Araştırmada, ön bitkilerin ekim zamanı ve hasat sonrası, buğdayda ekim, üst gübreleme ve hasat sonu gibi değişik dönemlerde 120 cm'lik profilde; 0-10, 10-30, 30- 60, 60-90, 90-120 cm'lik katmanlardan ayrı ayrı alman toprak örneklerinde nem ve inorganik azot formları belir lenmiştir. Her dönem nem, amonyum azotu (HHt-îQ, nitrat azo tu (NO~-it) ve toplam inorganik azot (NH^-N + N07-K) mik tarları açısından değişkenler ayrı ayrı incelenerek değer lendirilmiştir. Ancak buğday verimi açısından toprakta de ğişik ön bitkilerden sonra buğdaya kalan nem ve inorganik azot miktara önem taşıdığından daha çok buğday ekim zama nına ait değerler üzerinde durulmuştur. Buğday ekim zamanı en fazla nemin nadasta top landığı, bunu sırasıyla macar fiği, kışlık mercimek, kim yon, yazlık mercimek, nohutun izlediği, en az nemin ise arpa, ayçiçeği, aspirde bulunduğu görülmüştür. Amonyum ve nitrat azotu verileri incelendiğinde, buğday ekim zamanına kadar nadasta ve kışlık baklagil par sellerinde hemen hemen aynı düzeyde inorganik azot birik tiği görülmektedir. Arpa, ayçiçeği, aspir parsellerinde nemde olduğu gibi en az düzeyde inorganik azot formları saptanmıştır. Buğday ekim zamanı elde edilen nem ve azot veri leri ile buğday verimleri arasında hesaplanan korelasyon ve regresyon değerleri anlamlı bulunmuştur, Her iki tarlada da nadas sonrası buğdaydan bek lenenden daha az verim elde edilmiştir. Bu durum, nadas parsellerinde ortaya çıkan Tel Kurdu (Agroites bpp.) za rarından kaynaklanmaktadır. Macar fiği ve kışlık mercimek gibi kışlık bakla-IV gülerden sonra diğerlerine oranla daha fazla buğday Te rimleri elde edilmiştir. Kışlık baklagillerin tarlayı er ken dönemlerde terk ederek, hasat sonrası uygun bir toprak işleme yapılmasına ve buğday için iyi bir iyonum yatağı hazırlığına fırsat vermeleri, buna neden olarak gösteri lebilir, özellikle macar fiği, hemen kurak dönemin başın da ota biçilmesiyle kendinden sonra gelen buğday için, hem uygun bir tohum yatağı hazırlığına, hem de iyi bir yabancıot kontroluna imkan vermektedir. Ayçiçeği geç hasat edilen ve fazla su tüketen bir bitki olmasına karşın, kendisinden sonra gelen buğ daydan beklenenin üzerinde bir verim elde edilmiştir. Ay çiçeğinin geniş sıra aralıklarıyla ekilmesi ve gelişme döneminde birkaç kez çapalanması, hasat sonrası daha uy gun bir tohum yatağı hazırlanmasına imkan sağlamaktadır. Ayrıca, yabancıotun getireceği problemler de çapalama ile en alt düzeye indirilmektedir. Aspir ve arpadan sonra alman buğday verimleri nin düştüğü görülmüştür. Bulgular üst üste tahıl ekiminin bölge ieia uygun olmadığını göstermektedir. Sürekli ta hıl ekiminde buğdaygil yabancıot sorununun yıllar içinde katlamalı bir şekilde arttığı ve verimi kısıtlayıcı en önemli faktör olduğu ortaya çıkmıştır. Yazlık mercimek ve nohutun, profilde fazla mik tarda inorganik azot bırakmasına rağmen daha fazla su sömürmekte ve hasat zamanı kuru olan toprağın kötü işlen mesi nedeniyle, buğday veriminde düşüşe neden olduğu gö rülmektedir. ANAHTAR KELİMELER s Toprak nemi, toprakta inorganik azot (NH^ t m>~ ) formları, toplam inorga nik azot, nadas, ekim nöbeti sistem leri ve nem x azot x verim ilişkileri.

ABSTRACT PhD. Thesis DETERMINATION OF SOIL MOISTURE AND INORGANIC NITROGEN FORMS IN TWO-YEAR ROTATION SYSTEMS UNDER DRYLAND CONDITIONS OF CENTRAL ANATOLIA Kader MEYVECİ Ankara University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Soil Science Supervisor: Prof. Dr. Nuri MUNSUZ 1988, Page: 170 Jury: Prof. Dr. Nuri MUNSUZ Prof. Dr. A. Resit BROHI Assoc. Prof. Dr. H. Savaş BAŞKAYA In the Central Anatolian Plateau, fallow has been practiced traditionally even where ecological con ditions are suitable for annual cropping. On the contrary, in certain areas where fallow should be practiced to get stable yields cropping has been done annually. This research has been conducted to compare various 2-year rotation systems in terms of soil moisture ammonium and nitrate nitrogen left in the soil for wheat. She rotation systems like winter lentil-wheat, Hungarian vetch-wheat, spring lentil-wheat, chickpea-wheat, safflow- er-wheat, sunflower-wheat, cumin-wheat and barley-wheat were compared to fallow-wheat system.VI The experiments were conducted in two neighboring fields to be able to collect data every year. In order to determine the amount of moisture and inorganic nitrogen left in the soil, soil samples were taken from depths of 0-10, 10-30, 30-60, 60-90 and 90- 120 cms at 5 different times: at seeding times of crops including wheat ( at winter and spring ), following harvest of each and at top dressing of wheat. The rotation systems were evaluated in terms of soil moisture, ammonium and nitrate nitrogen and total inorganic nitrogen. Since the moisture and nitrogen left for wheat has prominent importance on wheat yield, wheat seeding time was accepted as the most critical time. There fore, more emphasis were placed on the data obtained at that time. The data indicated that the maximum amount ©f ı moisture measured at wheat seeding time was provided by fallow system. This was followed by Hungarion vetch, win ter lentil, cumin, spring lentil, chickpea, barley, sun flower and saf flower. The nitrogen data showed that the fallow and win ter legumes supplied the highest amount of inorganic nitro gen for wheat. As it was the same for moisture sunflower barley and saf flower were the least effective crops in this aspect. The correlation and regression coefficients be tween the moisture and nitrogen contents in soil measured at seeding time and wheat yields were found significant. Due to Aeroites spp. fallow-wheat system yielded less than expected. On the other hand, the wheat yields obtained from Hungarion vetch-wheat and winter lentil- wheat rotations were higher. The winter legumes provided better conditions for seedbed preperation of wheat due to early harvesting. Par ticularly in case of winter vetch, better tillage and weedVII control was succeeded by harvesting of the crop for green forage in the beginning of the dry period. Being a moisture consuming and late harvested crop sunflower did not reduced the folfwing wheat yield as it was expected. Cultivation of row spaces several times increased the effectiveness of weed control and facilitated better seedbed preparation. The wheat yields obtained from safflower-wheat and barley-wheat rotation systems were the lowest among the others tested. Due to cumulative effect of increasing grassy weed population continuous small grains was not recommendable under Central Anatolian conditions. KEY WORDS : Soil moisture, soil inorganic nitrogen (M^, KÖ~) forms, fallow, 2-year rotation systems moisture x nitrogen x yield relationships.