Güneydoğu Anadolu projesi (GAP) alanında hintyağı bitkisinin (ricinus communis L.) önemli zirai karakterleri üzerinde araştırmalar

Abstract

İÜ ÖZET DOKTORA TEZİ GÜNEYDO?U ANADOLU PROJESİ (G.A.P.) ALANINDA HİNTYA?I BİTKİSİNİN (Ricınus communis L.) ÖNEMLİ ZİRAİ KAREKTERLERİ ÜZERİNDE ARAŞTIRMALAR Zafer BABAGİRAY Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabil im Dalx Danışman: Prof.Dr. Celâl ER 1989, Sayfa: 101 Jüri : Prof.Dr. Celâl ER Prof '.Dr..Emia EKİZ. Doç.Dr. Enver ESENDAL Bu araştırma Şanlıurfa Köy Hizmetleri Araştırma Enstitüsü Talat Demirören Araştırma İstasyonunda yapılmıştır. Araştırmada Adana, Anamur ve Mersin Orijinli hintyağı tohumları ile Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi' nden temin edilen Melez Çeşit hintyağı tohumları kul lanılmış, materyal »dört blokta ve üç ekim sıklığında (100 x 70, 100 x 100, 100 x 130 cm.) denemeye alınmıştır. Deneme 1.5. 1987-1. 5. 1S88 tarihleri arasında yürütülmüş, amacımıza uygun ölçüm, sayım ve ana lizler yapılmıştır. Bu araştırmanın amacı; Güneydoğu Anadolu Projesi (G.A.P.) alanı içinde hintyağı bitkisinin bazı zirai özelliklerini tesbit etmek ve çok yıllık süs bitkisi olarak kullanılan hintyağının tarımının yapılması halinde kış soğuklarına dayanıklılığını ortaya koymaktır.XV Ele alınan önemli zirai karakterlerin başında dönüme tohum verimi gelmektedir. Denemeye konu teşkil eden ekim sıklıklarından 100 x 100 cm. ekim sıklığı, ortalama 261.8 kg/da ile en fazla tohum verirken 100 x 70 cm. ekim sıklığı 229.2 kg/da tohum verimi ile en az tohum veren bfcöci sıklığı olmuştur. Orijinler arası ortalama tohum verimleri bakımından Anamur Orijinli hintyağı bitkisinden en yüksek tohum 276.7 kg/da olarak alla nırken, Adana Orijinli hintyağı 181.9 kg/da ile en az tohum veren hintyağı olmuştur. Tohum hasadı elle yapılmıştır. Bitki boylarına göre biSki sıklıkları arası farklar istatis tik açıdan önemsiz bulunurken orijinler arasında farklar önemli bulun muştur. Buna göre en yüksek bitki boyu ortalaması Adana Orijinli hint- yağmda 221.2 cm., en düşük bitki boyu ortalaması ise 157.6 cm. ile Melez Çeşit hintyağından elde edilmiştir. Dal sayısı dikkate alındığında bitki sıklığı arası ile orijin ler arasında ki farklar istatistik yönden önemli bulunmuştur. Hintyağı bitkileri 100 x 130 cm. bitki sıklığında ortalama 9.2 adet dal/bitki ile en fazla dallanma gösterirken en az dallanma 5.6 adet dal/bitki ile 100 x 70 cm. bitki sıklığında tesbit edilmiştir. Orijinler arasın da ise, en fazla dallanma 7.1 adet dal/bitki ile Mersin Orijinli hint- yağında bulunurken 6.3 adet dal/bitki ile en az dallanma Melez Çeşit hintyağından elde edilmiştir. Salkım sayısı bakımından bitki sıklığı arası farklar ile ori jinler arası farklar istatistik açıdan önemlilik arz etmiştir. Bitki sıklığı dikkate alındığında; 100 x 130 cm. bitki sıklığı ortalama 8.8 adet salkım/bitki ile en fazla salkımı oluştururken, 100 x 70 cm. bitki sıklığı 7.2 adet salkım/bitki ile en az salkım meydana getirmiş tir. Orijinler arasında Mersin Orijinli hintyağı 8.8 adet/bitki ile en fazla salkımı meydana getirirken, Adana Orijinli hintyağı 7.3 adet/ bitki ile en az salkımı oluşturmuştur.Karekterler arasx korrelasyon ve katsayxlari hesaplanmış buna göre verim-bitki boyu, bitki boyu-dal sayısı arasında negativ bir ilişki, verim-dal sayısı, verim-salkım sayısı, bitki boyu-salkım sayısı ve dal sayısı-salkım sayısı arasında ise pozitif bir ilişki nin olduğu bulunmuştur. Yapılan hipotez kontrolünde verim-bitki boyu, vekim-salkım sayısı ile dal sayısı-salkım sayısı arasında gerçek bir ilişkinin olduğu tesbit edilirken, verim-dal sayısı, bitki boyu-dal sayısı ve bitki boyu-salkım sayısı arasında herhangi bir ilişkinin olmadığı anlaşılmıştır. Şanlıurfa iklim şartlarında çok yıllık süs bitkisi olarak yetişen hintyağının, geniş plantansyonlar halinde ziraatı yapıldığın da kışa dayanamayacağı görülmüştür. Binkapsül ağırlığı 1485.0 g. ile Melez Çeşitte en fazla, Anamur Orijinli hintyağında ise 646.0 g. ile en az olarak bulunmuş tur. En yüksek kapsül kabuğu oranı olarak % 39.5 Anamur Orijinli hint yağında, en düşük kapsül kabuğu oranı olarak % 30.8 Mersin Orijinli hintyağında bulunmuştur. Bindane ağırlığı bakımından ise 430.0 g. ile Melez Çeşit tohumları en fazla, 136.0 g. ile Anamur Orijinli hintyağı tohumları en düşük olarak tesbit edilmiştir. Anamur Orijinli kapsül ler % 71.0 ile en az iç' e sahipken, Melez Çeşit kapsülleri % 75.8 ile en fazla iç oranına sahip olmuşlardır. Tohumlarda en yüksek yağ oranı % 51.5 ile Melez Çeşit verirken en düşük yağ oranı % 48.9 ile Anamur Orijinli hintyağı vermiştir. Ham protein oranları açısından, en yüksek değeri % 16.89 ile Adana Orijinli hintyağı temin ederken en düşük değeri % 16.33 ile Anamur Orijinli hintyağı sağlamıştır. Ham yağ oranlarına göre ise en yüksek oran % 52.10 ile Mersin Orijinli hinty ağından, en düşük oran % 47.81 ile Adana Orijinli hintyağından alınmıştır. Ham selüloza göre en yüksek değer % 19.08 ile Adana Orijinli hintyağından, en düşük de ğer ise % 17.89 ile Mersin Orijinli hintyağında bulunmuştur. Ham külVI değerleri dikkate alındığında % 4.29 ile en fazla ham kül Adana Ori* jinli hintyağında bulunurken, % 3.20 oranla Mersin Orijinli hintya ğında en düşük ham kül bulunmuştur. N'siz öz maddeler bakımından en fazla olduğu tohumlar % 7.63 ile Adana Orijinli tohumlar olurken, % 5.73 ile de en az karbonhidratlı tohumlar Mersin Orijinli tohumlar olarak bulunmuştur. Yağ analizleri kompozisyonu yapılan analizler sonunda tesbit edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre palmitik ve sttarik asit bakımın dan en yüksek değer sırasıyla % 6.11 ve % 33.54 ile Adana Orijinli, en düşük değer ise % 1.58 ve % 1.46 ile Melez Çeşit hintyağı gösterir ken, oleik asit dikkate alındığında en yüksek değeri % 7fr«34 ile Anamur Orijinli, en düşük değeri ise % 20.31 ile de Adana Orijinli hintyağı göstermiştir. Linoleik asit ve linolenik asit Adana, Anamur ve Mersin Orijinli hintyağlarmda hiç bulunmazken Melez Çeşit hintyağında sıra sıyla % 38.88 ve % 4.94 oranında olduğu tesbit edilmiştir. Ricinoleik asit bakımından en yüksek oran % 41.88 ile Mersin Orijinli, en düşük oran ise % 22.70 ile Anamur Orijinli hintyağlarmda bulunmuştur. Denemelere bitkilerin vejetasyon süresince onbir defa deği şik zamanlarda su verilmiştir. Bunun yanında çapalama, seyreltme, bo ğaz doldurma ve ilaçlama gibi kültürel tedbirler de uygulanmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Değişik orijinli hintyağları (Adana, Anamur, Mersin Orijinli). Melez Çeşit, Tohum verimi, Bitki boyu, Dal sayısı, Salkım sayısı, korrelasyon ve reğresyon kat dayıları., -En düşük değer, En küçük değer, Deği şim genişliği, Veri ortalaması, Varyans, Standart hata, Güven sınırları, Binkapsül ağırlığı, Kapsül kabuğu oranı, Bindane ağırlığı, Tohum kabuğu oranı, kabuk iç oranı, Tohumda yağ oranı, iç * de yağ oranı, Ham protein, Ham yağ, Ham selüloz, Ham kül, Rutubet oranı, Karbon hidratlı maddeler, Yağ asitleri kom pozisyonu.

VI X ABSTRACT Ph. D THESIS on RESEARCH PROJECT ON CASTORBEAN (Ricinus communis L.) IN SOUTHEASTERN ANATOLIA PROJECT AREA Zafer BABAGİRAY Ankara University Graduate school of Natural and Applied Sciences Department of Agronomy Supervisor: Prof.Dr. Celâl ER 1989. Page: 101 Jury: Prof.Dr. Celâl ER Prof.Dr. Emin EKİZ Assoc. Prof.Dr.Enver ESEWDAL This research project was conducted at the Institute of Village Affairs, Talat DEMİRÖREN Research Station in Şanlıurfa. Four plant types have been examined; seeds originating from Adana, Mersin, Anamur and cross-bred castorbean seed which is obtained from Çukurova University. The material is tested a randomized block experimental design with four replication in three different plant distance; plant spacing which are 100 x 70 cm, 100 x 100 cm. and 100 x 130 cm. The field trials have been carried out from May 1987 through May 1988. In this period necessary measurements, surveys and analyses have been completed.vııı The purpose of this research is to disclose the agricultural properties of castor-bean seed in the Southeastern Anatolia Project (GAP) area and to examine its resistance to winter cold in the case of being cultivated while it is originally a perennial ornamental plant. One of the most important agricultural property examined was the yield. The highest seed yield castor-bean was obtained from 100 x 100 raw spacing which was 261.8 kg per decar. The lawest yield was obtained from 100 x 70 cm seeding distance which was 229.2 kg. per decar. The yield obtained from Anamur originating seed was the highest (276.7 kg/da) and the yield obtained from the Adana originating seed was the lowest (181.9 kg/da). The plants were harwested by hand. The differance among plant height on different seeding distance plots was not statistically significant, on the other hand the differances among seed tyPe have been found significant. The maximum plant height was 221.1 cm for Adana originating seed while the lowest was for cross bred castor seed which was 157.6 cm. In respect to number of branches there were a real differance among three different seeding distance plots. The highest number of branches was obtained from 100 x 130 cm seeding distance plot which was 9.2 on average on each plant. The lowest number of branches was obtained from 100 x 70 cm seeding distance which was 5.6. Maximum branching among seed origins was found on Mersin originating seeds which was 7.1 on average on each plant while the lowest was for cross-bred seed (6.3 on average per plant). There is also a relation between number of clusters and seeding distance as well as seed type. The maximum number of clusters was 8.8 on average on 100 x 130 cm seeding distance plots while the minimum was 7.2 on average on 100 x 70 cm. seeding distance plots.IX Hersin originating seeds produced the maximum number of clusters (8.8 on average per plant) and Adana Originating seeds were produced the least (7.3 on average per plant). Correlation coefficients among different characteristics were also calculated. Negative correlations were found between yield and height, number of clusters and height. There were a positive correlation between yield and number of clusters, yield and number of branches, height and number of clusters, muteber öf branches and number of clusters. Hypotheses on the relation between yield-plant height, yield-number of clusters, number of clusters-number of branches produced positive results while no correlation have been found between yield-number of branches, plant height-number of branches and plant height-number of clusters. Castor-Oil is a perennial ornamental plant in Sanlxurfa. But it has been realized that it can not bare the winter cold in Şanlıurfa climatic conditions when it is cultivated in large areas. Weight of one thousand shall was the maximum on cross-bred seed (1485.0 g.) while it was minimum on Anamur Originating seeds (646 g. ). The highest ratio of shall peel was 39.5 percent for Anamur originating castor-oil, while the lowest was 30.8 percent for Mersin originating castor^oil. Cross-bred castor-oil seeds have the highest weight of one thousand seed which was 430.0 g. while it was minimum for Anamur originating seeds (136.0 g. ). Anamur originating snails have the minimum in-shall (71 56) while cross-bred castor il seeds have the highest (75.8 %). The highest percentage of oil has been obtained from cross-bred seed (51.5 %) and the lowest percentage of oil has been obtained from Anamur originating seeds (48.9 %). Adana originating seeds have the highest crude protein ratio (16.89 %) while Anamur originating seeds have the lowest (16.33 %). Mersin originating seeds have the maximum crude oil ratio (52.10 %) and Adana originating seeds have the lowest (47.81 %).The highest crude cellulose ratio was found in Adana originating castorbean (19.08 %) and the least was found in Mersin originating seeds (17.89 56). Crude ash ratio was maximum in Adana originating castorbean which was 4.29 % and the least in Hersin originating seeds which was 3.20 %. Total carbon-hydrate was maximum in Adana originating seeds (7.63 %) and minimum in Mersin originating seeds (5.73 St). The fatty acid compasition of castor oil bean are as follows. The results of analyses have been established that Adana originating seedsto have the maximum palmitic and stearic acid contents which are 6.11 % and 33.54 %, respectively. Cross-bred castorbean seed has the lowest palmitic (1.58 %) and stearic (1.46 %) acid content. Anamur originating castorbean -seed has the maximum oleic acid content which is 70.34 %. Adana originating seeds have the lowest oleic acid content (20.31 %). No linoleic acid and linolenic acids have been found in Adana. Anamur and Mersin originating castorbean seeds. Cross-bred castorbean seeds contains 38.88 % linoleic acid and 4.94 % linolenic acid. Mersin originating castorbean seeds contain 41.88 % ricinoleic acid while Anamur originating seeds have the lowest percentage of ricinoleic acid which is 22.70 %. Plants were irrigated eleven times during the vegetation period. At the same time cultivation practices have been applied. Keywords: Different originated castorbean seeds (Adana, Anamur, Mersin, cross-bred), seed yield, plant height, number of branches, number of clusters, correlation coefficients, maximum value, minimum value, standart deviation, average mean, variance, standart error, confidence intervals, weight of one thousand shell, ratio of peel of the shall, weight of one thousand seed, the ratio of peel of the shall, in-shall ratio, fat content of the seed, fat content of in-shall, crude protein, crude oil, crude cellulose, crude ash, moisture ratio, carbon-hydrates, fatty acid contents.