Haşhaş (Papaver somniferum L.) hatlarında fenolojik ve morfolojik karakterlerin morfin ve tohum verimleriyle ilişkileri

Abstract

Bu araştırma, 1987 - 1988 Yılında Ankara Üniver sitesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme tarlasında yürütülmüştür. Temin edilen 171 haşhaş hattında incelenen fenolo- jik ve morfolojik karakterlerle tohum ve morfin verimleri kabuktaki morfin oranı arasındaki ilişkiler tesbit edil miştir. Pratik değeri olan ve tesbiti kolay fenolojik ve morfolojik özelliklerle verimler arasındaki ilişkilerde fenolojik olanlar genellikle olumsuz neticeler vermiştir. Bu sonuç, bitki gelişmesinin son dönemlerinde morfolojik özelliklere göre seçimin imkân dahilinde olması avantajını vermiştir. Verimler bitki başına ve birim alanda olarak tes bit edilmiştir. Ele alman karakterlerin tohum, morfin ve rimleri ve morfin oranı ile korrelasyon katsayılarıIV tesbit edilmiş, rakam olarak ifade edilmesi mümkün olma yan pusluluk, tohum rengi gibi kalitatif özellikler için hatlar gurup landırı İmiş ve gurup ortalamaları arası fark lılıklar test edilmiştir» Seçilmiş 2 fenolojik ve 6 morfo lojik karakterin verimlere etkisini tesbit için, bu karak terlerin herbirinin direkt etkileri (path katsayıları) ve diğer karakterler üzerinden etkileri tesbit edilmiştir. Bir diğer yöntem olarak ta ele alınan verimlerin herbiri için kurulan çoklu regresyon denklemleri analiz edilmiş, modele alman karakterler için istatistikler belirlenmiş tir. Çalışma sonuçlarına göre haşhaşta tohum verimi için seçimde; sarı tohumlu, kalın saplı, çok kapsüllü ve stigma ışın sayısı yüksek bitkilerin dikkate alınması gerekmektedir. Kabukta morfin oranını artırma yönünde seçim için; pussuz, sarı veya beyaz tohumlu, uzun boylu, stigma ışın sayısı yüksek, büyük indeksli` bitkilerin dikkate alınması gerekmektedir. Morfin verimini artırmak için ise ; pussuz, sarı tohumlu, kalın saplı, stigma ışın sayısı fazla ve. `kalın kabuklu aynı zamanda da çok sayıda kapsüllü bitkilerin dikkate alınması gerektiği anlaşıl mıştır.ANAHTAR KELİMELER: Haşhaş, Tohum verimi, Morfin oranı, * Morfin verimi, -Hasat` indeksi, Pusluluk, Çiçeklerime süresi, Vejetasyon süresi, Bitki boyu, Sap çapı, Stigma ışın sayısı, Kabuk kalınlığı, Kapsül sayısı, Kapsül indeksi, Tohum rengi.

This research was carried out in the experimental fields of the Department of Agronomy, Faculty of Agricul ture, Universty of Ankara in the years of 1987 - 1988. Relationships of morphine ratio in capsule t seed and morp hine yields with studied phenological and morphological characters were determined in obtained 171 poppy lines. Generaly, phenological characters were given negative results in the relationship of yields with phe nological and morphological characters which they have practical value and easy determination. This result was given an advantage of selection possibility in regard to morphological characters at the end of plant development periods. Yields were determined as the base of per plant because of equal number plants in each plot. RelationshipsVI of seed, morphine yields and morphine ratio with taken characters were determined bilateral and among themsel ves while qualitative characters like anthocyanin pig mentation, mistiness, spininess which can't be expressed in figures were tested differences of inter-group means by grouping of lines. Effects of selected 5 phenogical and 13 morphological characters on the yields were found out direct effects of each character (Path coeffi cient) and through effects of the other characters, regression analysis was applied as the other method to select the variables for setting linear and multiple reg ression models in obtained yields. According to the results, yellow seed coloured, thick stem, many capsules and high number of stigmatik rays would be considered in selection of seed yield per plant in poppy. Mistless, white or yellow seed, tall plant high number of stigmatic rays, plants with high index would be regarded to select morphine content in capsule integument, in conclusion, it was revealed that mistless, yellow seeded, thick stem, high number of stigmatic raya and capsule. with thick integument would be considered to increase the morphine yield per plant. KEY WORDS: Poppy, Seed yield, Morphine contents Morphine yield, Harvest ' index, Mistiness, Bloaming period, Vegetation period, Plant length, Stem diameter, Number of stigmatic rays, Thickneas of capsule integument, Number of capsule, Capsule indeks, Seed colour.