Arpa (Hordeum vulgare L.)`ya uygulanan EMS (Ethyl methane sulphonate) ve gama ışınlarının M1 ve M2 bitkilerinin bazı özellikleri üzerine etkileri

Abstract

ÖZET Doktora Tezi ARPA (Hordeum vulgare L)' ya BİRLİKTE UYGULANAN EMS ( Ethyl Methane Sulphonate) ve GAMA IŞINLARININ M1 VE M2 BİTKİLERİNİN BAZI ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ * Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla bitkileri Ana Bilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Günal AKBAY Jüri: Prof. Dr. Günal AKBAY Prof.Dr.Nevzat YÜRÜR Prof.Dr X. Yaşar çîFTÇî Bu araştırma 1990 - 1994 yılları arasında TAEK-ANTAM'da yürütülmüştür. Araştırmanın amacı farklı gama radyasyon dozları ve bir EMS dozunun tek ve Dirlikte uygulanmasının Tokak 157 / 37 iki sıralı arpa çeşidinde M1 ve M2 generasyonundaki bazı morfolojik ve fenolojik özellikler üzerine etkisini belirlemektir. Bu amaçla % 11 nemli arpa tohumları 5, 10, 15, 20, 25 ve 30 krad dozlarında gama ışınları ile ışınlanmış ve bu tohumların bir setine % 0.2'lik EMS 22 °C sıcaklıkta 3 saat süre ile uygulanmıştır. Eriyiğin pH'sı fosfat buffer ile 7ye ayarlanmıştır. Tohumlar, EMS ile uygulanmasından önce 8 saat süre ile 22 °Cde ön ıslatmaya alınmış, uygulama sonunda, 4 saat süre ile akar su altında yıkanmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; ele alınan bütün özelliklerde gama ışınlama dozundaki artışa bağlı olarak, istatistik azalma belirlenmiştir. Birleşik uygulamalar, iki mutagenin toplam etkisinden daha etkili bulunmuş ise de 7. günde yapılan ölçüm sonuçlarına göre birleşik uygulamalarda ortaya çıkan zarar tek uygulamalardan daha az, hatta birleşik uygulamalarda gama dozuna bağlı olarak stimüle edici bir etki de gözlenmiştir. Klorofil mutasyon frekansı birleşik uygulamalarda daha yüksek bulunmuş, başaklanma tarihi artan gama dozu ile arttığı gibi birleşik uygulamalarda başaklanma tarihinin varyansı daha yüksek hesaplanmıştır. Mutagenik verim 15krad+EMS, 25krad ve 25krad+EMS uygulamalarında sırasıyla 1.85, 1.55 ve 1.52 değerleri ile en yüksek düzeyde bulunmuştur. ANAHTAR KELİMELER: İki sıralı arpa çeşidi, Hordeum vulgare L, mutasyon yaratmak, birleşik etki, birleşik uygulama, gama ışınlan EMS ( Ethyl methane sulfonate) Bu araştırma Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından desteklenmiştir.

ABSTRACT Ph. D. Thesis EFFECTS OF COMBINED TREATMENTS OF GAMMA RADIATION AND ETHYL METHANE SULFONATE ON THE SOME CHARACTERS IN f^ AND M2 PLANTS OF BARLEY cv. Tokak 157/37 {Hordeum vulgare L)* Hayrettin PEŞKİRCİO?LU Ankara University Graduate School of Natural And Applied Sciences Department of Field Crops Supervisor Prof. Dr. Gûnal AKBAY Jury. Prof. Dr. Gunal AKBAY Prof -Dr. Nevzat YÜRÜR Prof.Dr.C. Yaşar ÇÎFTÇÎ Page: This study was carried out at Ankara Nuclear Agriculture Research Institute during 1989 -1994. The aim of this research was to determine the combine effects of different doses of gamma rays and only one EMS concentration on some morphological and phenoiogical characteristics of M1 and M2 plants of barley. The seeds of two-rowed barley, cv. Tokak 157/37 which had 11 % moisture content were irradiated with 5, 10, 15, 20, 25 and 30 krad gamma ray doses and / or treated with EMS for 3 hours at 22 °C in a 0.2 % concentrated aqueous phosphate buffer at pH 7. The seeds were presoaked four 8 hours at 22 ° C before they were treated with EMS. After the treatment with EMS, the seeds were washed in flushing tap water for 4 hours. According to our research results; the negative effects of increasing doses of gamma irradiation on all plant characteristics for M-j and M2 generation were found statistically significant. Combined treatments were found to be more efficient than the sum of effects of the single treatments, but with one exception; the combination of y rays + EMS gave the negative effect, even had stimulating effects, compared to the single treatment only at 7 * day results. The chlorophyll mutation frequencies were increased after combined treatments when compared to other single yrays or EMS treatments, such that the combined treatment increased the variation in heading dates. Mutagenic efficiency value was obtained as 1.85, 1.55 and 1.52 from the treatments 15krad+EMS, 25krad and 25krad+EMS, respectively. KEY WORDS: Two- rowed barley variety, Hordeum vulgare L, induce mutation combine effects, combine treatment, effects of gamma rays, EMS ( Ethyl methanesulfonate) This research has been supported by Turkish Atomic Energy Authority