Farklı bünye ve pH`ya sahip topraklarda ağır metal kirliliğinin saptanmasında kullanılabilir uygun metot/metotların seçimi

Abstract

ÖZET Doktora Tezi FARKLI BÜNYE VE pH'YA SAHİP TOPRAKLARDA AĞIR METAL KİRLİLİĞİNİN SAPTANMASINDA KULLANILABİLİR UYGUN METOT/METOTLARIN SEÇİMİ Tahsin CANLI Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Koray HAKTANIR Jüri: Prof. Dr. Koray HAKTANIR Prof. Dr. Emine Erman KARA Doç. Dr. Gönül DÖNMEZ Doç. Dr. Sevinç ARCAK Doç. Dr. Süleyman TABAN Bu çalışmada, önceki yıllarda farklı pH (pH-1; 4.50-6.00, pH-2; 6.10-7.00, pH-3; 7.10-8.00 ve pH-4; >8.00) ve bünye (bünye-1; kumlu tın, bünye-2; killi tın ve bünye-3; kil) guruplarına ait tanımlanmış 15 adet toprak örneği kullanılmıştır. Örneklerin önce seçilen toplam miktarı belirleme yöntemleri; metot-Tl (EPA-3050 A), metot-T2 (ISO/DIS-1 1466.2) ve metot-T3 (JACKSON-1958) ile Pb, Cd, Cr, Ni, Zn ve Cu gibi ağır metal kapsamları saptanmıştır. Daha sonra toprak örneklerine sertifikalı ağır metal standartlarından ilave yapılıp inkübasyon (20 gün 20°C) sonrası aynı ağır metallerin yeniden tayini yapılmıştır. Metotların ağır metaller için geri kazanım değerlerinin varyans analizi yapılarak Duncan testine göre değerlendirilmiştir. Sonuçta seçilen ağır metallerin toplam miktarlarının tayininde imetot-T2 (ISO/DIS-11466.2) kullanılabilirliğinin ve güvenirliğinin daha iyi olduğu sonucuna varılmıştır. Diğer taraftan seçilen ağır metallerin ekstrakte edilebilir miktarlarını belirlemek için kullanılan kimyasal ekstraksiyon yöntemlerinin {metot-El; DTPA pH= 7.30, metot-E2; 1 NNH4OAc, pH= 7.00, metot-ES, 0.05 N HCl-0.025 N H2S04 1:1 v:v ve metot-E4, CH3COOH % 2.5, v:v) sonuçları ile sera denemesi kurularak 40 günlük bir yetiştirme peryodu sonunda elde edilen mısır bitkisinin (metot-E5) ağır metal kapsamlarının varyans analizi yapılarak Duncan testine göre karşılaştırılmıştır. Sonuçta seçilen ağır metallerin bitki tarafından alınabilir miktarlarının belirlenmesinde; metot-El (DTPA pH= 7.30 ), metot-E2 (İN NH4OAc, pH= 7.00) ve metot-E3, (0.05 N HCl-0.025 N H2S04 1:1 v:v) yöntemlerinin daha uygun olduğu sonucuna varılmıştır. 1999, 146 sayfa Anahtar Kelimeler: Toplam, ekstrakte edilebilir ağır metal, geri kazanım, toprak bünyesi, toprak pH'sı, metot seçim. 11

ABSTRACT THE SELECTION OF SUITABLE METHOD/METHODS FOR THE DETERMINATION OF HEAVY METALS IN SOILS WHICH HAVE DIFFERENT TEXTURE AND pH VALUES Ph.D Thesis Tahsin Canlı Ankara University Graduate School of Natural and Applied Science Department of Soil Supervisor: Prof. Dr.Koray HAKTANIR Jury: Prof. Dr. Koray HAKTANIR Prof. Dr. Emine Erman KARA Assoc. Prof. Dr. Gönül DÖNMEZ Assoc. Prof. Dr. Sevinç ARCAK Assoc. Prof. Dr. Süleyman TABAN In this study 15 soil samples classifed in previous in terms of texture and pH status (texture-1; sandy lomy, texture-2; clay lomy, texture-3; clay and pH-1; 4.50-6.00, pH-2; 6.10-7.00, pH-3; 7.10-8.00, pH-4; >8.00) were used. Soil samples were analyzed using method-1 (EPA-3050 A), method-2 (ISO/DIS-1 1466.2) and method-3 (Jackson- 1958) methods for the determination of total amounts of Pb, Cd, Cr, Ni, Zn and Cu. The certificated heavy metals standarts were added to soil samples and incubated for 20 days at 20 °C. The supplemented soil samples were analyzed using the same methods once again. The variance analysis of the recovery rates of the methods were calculated and Duncan test were applied. Consequently the ISO/DIS- 11466.2 method was found the best suitable method that may be useful and assured for the aforementioned heavy metal analysis. IllOn the other hand, a greenhouse experiment was set up by taking into account the result obtained from chemical extraction methods which were used in the determining the total amounts of plant-available heavy metals. The variance analysis heavy metals contents maize (a 40 days growing period in greenhouse; method-E5) and the chemical extraction methods {method-El; DTPA pH= 7.30, method-E2; 1 N NH4OAc, pH= 7.00, method-E3; 0.05 N HCl-0.025 N H2S04 1:1 v:v and method-E4 CH3COOH % 2.5 v:v) were done and then compared with Duncan test. It has been concluded that the best suitable methods that may be carried out to determine plant- available heavy metals were method-El (DTPA pH= 7.30), method-E2 (1 N NH4OAc, pH= 7.00) and method-E3 (0.05 N HCl-0.025 N H2S04 1:1 v:v ). 1999, 146 pages Key Words: Total and extractable heavy metal, recovery, soil texture, soil pH, selection of method IV