İktisat politikası teorisi, Türkiye`de uygulanan iktisat politikaları ve sonuçları

Abstract

ÖZET `İktisat Politikası Teorisi: Türkiye'de Uygulanan İktisat Politikaları ve Sonuçları` başlıklı bu çalışma, doktora tezi olarak hazırlanmıştır. Dokuz bölümden oluşan bu tez çalışmasının iki somut sacayağı bulunmaktadır: Birinci sacayak, genel politika biliminin bir alt dalı olan iktisat politikasının uygulanması için gerekli öğelerin tanımlanmasına dayanmaktadır. Bu öğeler şöyle sıralanabilir: 1. iktisadi düzen, yapı ve sürece (akış) ilişkin iktisat politikası amaçları, 2. iktisadi düzen, yapı ve sürece ilişkin iktisat politikası araçları, 3. Bu amaçlan belirleyen ve bu araçları uygulayan iktisadi karar özneleri, 4. Karar öznelerini karar verme aşamasından önce etkileyen baskı ve çıkar grupları; bunların istenç oluşumu ve yöntemleri. Bütün bunların kendilerini gerçekleyebilmeleri ve aralarında bir etkileşim mekanizmasını kurabilmeleri için bir iktisat sistemi (modeli)nin varlığına gereksinim vardır. Zira iktisadi sistem olmadan, hangi iktisat politikası amaç ya da amaçlarına, hangi araçlar ve nasıl bir değer yargısı/ideoloji anlayışıyla ulaşılacağım anlamak olanaksızdır. Buna göre, iktisat politikası teorisi (İPT) şöyle tanımlanabilir: İPT, saptanmış iktisadi ve/veya sosyo-ekonomik amaçlan gerrçekleştirebilmek için iktisadi düzeni, yapıyı ve süreci, belirli bir iktisadi sistem altında ve belirli karar özneleri tarafindan tercih edilmiş araçların kullanımıyla bilinçli olarak etkilemeyi ve denetlemeyi konu alan bilim dalına denir. İktisat teorisinden ve uygulamalı iktisat politikasından yararlanarak, İPT'nin olgunlaşmasını sağlayan iktisatçıların başmda J. Tinbergen, J. Pütz, W. Eucken, F.A. Hayek ve W. Röpke gelmektedir. İPT'nin inceleme alam, modern iktisat politikasının makro amaç değişkenleri ile araç değişkenleri arasındaki ilişkilerdir. Sözkonusu ilişkilerin ayırdedici özelliği, bunların, toplumun nihai hedefi olan refah ençoklamasına yönelik olmasıdır. İPT'nin günümüzde yüklendiği temel işlev, kamuoyuna açıklanan amaç/araç paketinin karar öznelerinin politik istençleriyle ne kadar uyumlu olduğunu araştırmaktır. İkinci sacayak, İPT yöntembilimi eşliğinde Türkiye'de uygulanan politikalan ve sonuçlan üzerinedir 1. İktisadi düzen ve sistem politikasına göre, Türkiye, 1961' den bu yana iki farklı dönemden geçmiştir. 1963-1980 döneminde Türkiye, planlama ağırlıklı karma ekonomik XVsistemi uygulamıştırr. Türkiye bu dönemde sosyal devlet anlayışını büyük ölçüde egemen kılmayı ve devletin öncülüğünde iktisadi etkinlikleri gerçekleştirmeyi amaçlamıştır. Ancak piyasa ve planlama arasındaki eşgüdümlemede zayıf kalınması yüzünden, Türkiye'de çeşitli iktisadi bunalımlar doğmuştur. Bu bunalımlar yeni bir iktisadi düzen politikasıyla aşılabilirdi ! Bu umut ve anlayış ile 1980 tarihli 24 Ocak istikrar ve uyum önlemleri yaşama geçirilmiştir. Aynı zamanda kapitalist ekonomiye geçişi ifade eden bu önlemler, Türkiye'yi, kendisinin istediğinden çok dünya sermayesinin istediği çizgiye çekmiştir. 2. iktisadi yapı politikasına göre, Türkiye'nin özellikle sanayileşme çabalan 24 Ocak 1980'den önce ve sonra farklı sonuçlar doğurmuştur. Planlama döneminde ithal ikameci sanayileşme stratejisi benimsenmiş ve KİT'lerin etkinliği arttırılmıştır. Bu dönemde makro göstergeler genellikle `olumlu sonuçlar` vermiştir. 1980'den sonra ise, ihracata dönük sanayileşme stratejisi izlenmiş ve KİT'lerin açık vermesine gözyumulmuş ve böylece serrbest piyasa ekonomisinin tüm kurum ve kurallarıyla uygulanması sağlanmak istenmiştir. Her iki dönemde de diğer mekansal ve sektörel politikalar sanayileşme politikasına göre yönlendirilmiştir. 3. Son olarak, amaçlar ve araçlar açısından, Türkiye'nin iktisadi süreç politikaları bir bütünlük göstermektedir. 1980 öncesinde amaçlar açısından Türkiye'nin birincil iktisadi süreç politikası büyüme ve kalkınma doğrultusunda uygulanmıştır. 1980'den sonra, bu politikaya ek olarak ödemeler dengesi büyük bir önem kazanmıştır, iktisadi düzen ve sistem politikasına uygun olarak, Türkiye, araçlar bağlamında değişik tercihlerde bulunmuştur. Örneğin, 1980 öncesinde maliye politikaları ağırlıklı Keynes' gil politikalar, 1980 sonrasında ise para politikaları (monetarizm) izlenmiştir. Toplu olarak bakıldığında, görülmüştür ki, Türkiye'de uygulanan iktisat politikaları bütün gelir grupları üzerinde aynı düzeyde olumlu etkiler yaratmamıştır. Bunun en somut göstergesi, gelir dağılımındaki adaletsizliğin halen sürüyor olmasıdır. Yeterli üretimin sağlanamaması nedeniyle Türkiye'de paranın satmalma gücü düşmekte, enflasyonist koşullar ağırlaşmakta ve diğer iktisadi sorunlar ortaya çıkmaktadır. İşte iktisat politikası bu aşamada büyük bir önem kazanmaktadır. Toplumun bütün kesimlerini ortak refah noktalarında uzlaştırdığı oranda, uygulanan iktisat politikaları başarılı olacaktır. XVI

ABSTRACT This study, titled `Theory of Economic Policy: Economic Policies Implemented in Turkey and Their Results` is prepared as a Ph.D. dissertation in economics. The study consists of nine chapters and has two concrete trivets. The first trivet is based on the definition of elements necessary for the implementation of economic policy which is a subbranch of general policy science. These elements are the following : 1. Purposes of the economic policy related to economic order, structure and process, 2. Means of the economic policy related to economic order, structure and process, 3. Decision makers which determine purposes and put into effect the means, 4. Formation of the will-power and methods of interest groups and lobbies which effect and orient decision makers before their decisions. An economic system (or model) is needed for the realisation of all of these and for the formation of an interaction mechanism among all of the elements. Because, without the existence of an economic system, it would be almost impossible to say, to which purpose or purposes of economic policy will be reached by the employment of which means and ideology or value system. Thus, the theory of economic policy (TEP) can be defined as follows : TEP is a branch of science which consciously tries to effect and control economic order, structure and process to realise economic and/or socio-economic purposes, under the framework of a certain economic system and by the employment of the means prefered by certain decision makers. By using the theory of economics and applied economic policy, TEP has been developed and matured mainly by the economists such as J. Tinbergen, J. Piitz, W. Eucken, F.A. Hayek and W. Röpke. The study area of TEP is the relationships between macro purpose variables and macro means variables of modern economic policy. The differentiating peculiarity of these relationships is their orientation toward the society's final purpose of welfare xvnmaximization. TEP 's main function today is to search the degree of harmony between purpose/means package declerad to public opinion and political will-power of decision makers. The second trivet of the study is about the analysis of economic policies implemented in Turkey and their results, under the light of TEP's methodology. 1. From the point of view of economic order and system policies, Turkey has passed through two different periods since 1961. In the period of 1963-1980, Turkey has implemented mixed economic system with an emphasis on planning. In this period Turkey tried to put into effect the social state approach with state leadership. Due to the weaknesses in coordinating relationship between market forces and planning, various economic crises have happened in Turkey. These crises could only be overcome by a new economic order policy! Such an hope and approach has resulted in the acceptance and announcement by the goverment of `January 24, 1980 Economic Stability Decision Package`. These measures meant to transfer to capitalist economy and they put Turkey on a point which was reflecting the desires of international capital circles, not that of Turkey. 2. From the point of view of economic structure policy, Turkey's economic development, espacially industrialization, endeavours put forward different results. In the planned period (covering I960' s and 1970's), import substitution policy of industrialization strategy was adopted and economic activities of KITs (Public Economic Enterprises -PEE`s) are increased. In this period, macro indicators of the economy have generally pointed up the positive results. After 1980, an export oriented industrialization strategy was adopted and KITs were let to be in great deficits; thus, the liberal market economic policy has been tried to put into effect with all of its rules and institutions. In both period, all other sectoral and spatial policies were carried out in accordance with industrialization policy. 3. Finally, from the point of view of purposes and means, Turkey's economic process policies are integrated to each other. Prior to the 1980, in terms of purposes, Turkey's economic process policy is primarily oriented toward growth and development. After 1980, in addition to existing policies, balance of payment has been given great importance. In accordance with economic order and system policies, Turkey has XVfflprefered different means. For example, prior to 1980, Keynesian fiscal policies, after 1980, moneterist policies were prefered. By considering everything together, it can be said that economic policies implemented in Turkey did not make same positive effect on all of income groups. The most concrete indicator of this is the existence of great income inequalities even today. Due to the disability of catching required production level, purchasing power of money is decreasing, inflationist conditions are pressing harder and still other economic problems are coming into existence. At just this point, economic policy has great importance. Economic policies to be applied will be succesfull, if they can bring together all of the different groups of the society at common welfare points. XIX