Hicri II. asırda Kufe merkezli Şii nitelikli gulat hareketleri

Abstract

ÖZET `Hicri II Asırda Küfe 'de ortaya çıkan Şiî Nitelikli Gıtlât Hareketler ` isimli tezimiz, Giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Her hangi bir işte haddi aşmak, ölçüyü kaçırmak anlamında kullanılan gulüv terimi, Kur'an'da yer alan anlamıyla dinde, Kur'an ve sünnetin belirlediği genel İslam anlayışının sınırlarının aşılması, ifrata kaçılması, insanın, beşer üstü bir ulûhiyet pozisyona yükseltilmesi noktasında aşırı gidilmesi anlamındadır. Hz. Ali'nin çocuklarının neslinden Hasanî, Hüseynî ve Keysânî çizgideki çeşitli kuşaklarını imam tanıyarak bağlılık gösteren Şiî eğilimin özellikle imamet anlayışı çevresinde gelişen bazı fikirler, muhalifleri tarafından itham amaçlı olarak gulüvle nitelendirilmiştir, gulüv nitelemesinin ölçüsünün her asır ve zümrenin standartlarına göre farklılaştığı görülmektedir. Bedâ, gaybet ve ric'at, teşbih ve tecsim, hulul ve tecsid, tenasüh ve devir, bu iddialara dayalı olarak Ahiret hayatının inkarı ve ibâhî anlayışlar; batınî te'vîl ve tebdîl-i Kur'an anlayışları, nübüvvetin sürekliliği fikri ile nübüvvet iddiaları gibi fikirler gulüv kavramının kapsamında ifâde edilmiştir. Buna göre de ilgili kaynaklarda, mensubiyeti aslen Keysanî olan Kerbiyye, Saîdiyye, Hamziyye, Beyâniyye, Harbiyye, Cenahiyye, Ravendiye fırkaları, Muğiriyye, Mansûriyye, Kâmiliyye Hattabiyye ve Ma'mer (Muammer) ve Beziğ gibi taraftarları adına ortaya çıkan çeşitli alt fırkalar; Zemmiyye fırkaları ve sonraki dönemleriyle İsmâiliyye gulüv kabul edilen bazı fikirleriyle Küfe merkezli ortaya çıkan Şiî nitelikli Gulât hareketlerdir. İlk şii olayların ve fikirlerin oluşmasında önemli bir yere sahip olan Kufe'nin, siyasi, sosyal, kültürel ve ekonomik ortamı Şiî nitelikli gulüv fikir ve hareketlere mekan oluşturmakta etkili olmuştur. Bu hareketler, tarihî köklerinden gelen etkilerle veya İslam'a ve müslümanlara karşı sosyo-politik ve dinî bir tavrı olarak Küfe ortamının mevcut yapısından ve şartlarından ortaya çıkmıştır. Gulüv olarak kabul edilen fikirler, dinî kaynaklara dayalı olarak ortaya çıkmış fikirler değildir. Ancak bu fikirlerin dinî delillerle temellendirilme yoluna gidilmiştir. Naslann zorlama yorum, batınî tevil yoluyla delil kılınması ile meşruiyet kazanma çabası görülmektedir. Kendisine gulüv fikirler isnad edilen Ehl-i Beyt imamlar, bu çevrelerden teberrî etmişlerdir. Bu hareketler, gulüv fikirleriyle Şiîliğin özellikle imamet anlayışını etkilemişdir. Şia'nın menşeini yabancı unsurlara bağlayan araştırmacılar gulüv fikir ve gâlî kişilerle irtibatlandırma ile bu iddiaları ileri sürmüşlerdir. Gulüv fikirler olarak ifade edilen fikirlerin tarihi köklerini bir çok inanç ve kültürde görmekteyiz. Tarihî kökleri bu unsurlara dayanan veya bu unsurların etkisi altında bulunan kişi ve toplulukların Şiî nitelikli Gulat hareketler içinde yer aldıkları görülmektedir.

SUMMARY Our thesis entitled `Shi' i Qualified Ghulat Movements which had appeared in Kufe During the Hicri Second Century` is composed of Introduction and three ports. `The Ghuluww` term means `to extreme, to pass the limit.` In Kur'anic meaning `Ghuluww` means passing determined by Kur' an and Sunnah, and extreming by sublimation a person to divine position. Some ideas devoloping insurrounding concept of `imamet` in Shı'ı ports, who bound up in Ali's descendants (expecially different generations in Hasani, Hüseyni and Keysani lines), have been qualified as a ghuluww (extremism) by their adversaries. The qulification of ghuluww differ according to each age and group. The ideas as Beda, gaybet and ric'at, teşbih and tecsim, hulul and tecsid, tenasüh and devr, and as connected this ideas, rejeting the other world beyond the grave and ibahi understanding; the esoteric (batini) interpretation and changing of Kur'an (Tebdil-i Kur'an) understandings, and continuity of prophethood and cairns of prophetic mission express inconceptuof ghuluww. In the sourcess, the groups (fırka) of Saidiyye, Hamziyye, Beyaniyye, Harbiyye, Cenahiyye, Ravendiyye and subgroups as Muğiriyye, Mansuriyye, Kamiliyye, Hattabiyye and Ma'mer (Muhammer) and Beziğ; Zemmiye groups and Ismailiyye in their last times are Shi' i qualified Ghulat (extremist) movements appeared in Kufe. Political, social, cultural and economic position in Kufe, where has important place in appearing early Shi' i events, has taken effect in appearing of Shi' i qualified extremist movements. These movements appear in existing structure and conditions in Kufe, as a socio political and religious resources. But, these ideas have been based on relious evidences. The leaders of Ehl-i Beyt who have been ascribed fhuluww ideas to them have been for away from these groups. Yet, these movements have effected `imamet` understanding of Shi'ism by their ghuluww ideas. Researchs, who connect source of Shi'ah foreigner element, have claimed that there are attachment between Ghuluww Idea and Ghali Persons. Historical root of ideas named Ghuluww Idea have been seen inside a lot of belief and culture. Persons and groups, who are based historical roots these elements or have been undet effect of these elements, or have been seen inside Shi'i Ghulat Movements. icrftattotontMiajiujuj