El-ibane örnekliğine göre El-eş`ari`nin kelamcılığı

Abstract

el-Eş'ari 260/873 tarihinde Basra'da dünyaya geldi. Mutezili alim olan Ebu Ali el-Cubbai (v.303/915) den ilk eğitimini aldı. el-Eş'ari, kırk yaşına kadar Mutezilimezhebine bağlı iken gerek hocası ve etrafındaki kelamcılarla tartışmasından vegerekse ortamda yaşanan siyasi değişimin bir sonucu olarak bu mezhebi terk edereko dönemde Ahmed b.Hanbel'in şahsında taraf bulan selefi anlayışa geçmiştir. Bununsonucu olarak el-İbane adlı eseri yazmış ve daha önceki mezhebi anlayışı olanMutezile anlayışını eleştiriye tabi tutarak yeni anlayışını savunmaya çalışmıştır. Bunuyaparken Mutezili anlayışta kullandığı kelami yöntemi tamamen terk etmeyerek yenianlayışı olan selefiliğe bunu taşımış ve daha önceleri bu yönteme olumlubakmayanların arasında ilkin tepkilere neden olsa da sonraları bunu kullanılır halegetirmiştir.Eş'ari'nin, eseri olan el-İbane'de selefiliğin kendi zihin yapısını oluşturmayaçalışırken kullandığı doğrulama argümanlarını yoğun bir şekilde kullandığıgörülmektedir. Fakat bunun dışında eserde Mutezili anlayışın kullandığı kelamiyöntemin akli delillendirme metodu da çokta baskın olmayacak bir şekilde mevcuttur.Bu, Eş'ari'nin selefilikten farklılaşan ve daha sonraları da kendi mezhebi anlayışınıoluşturmasına neden olan amil olarak görülebilir. El-İbane adlı eserde ayetler,hadisler, sahabe anlayışı ve İslam toplumunun Hz. Peygamberden edindiği geleneklerdelil olarak sunulmakta ve Mutezile anlayışı bu noktadan eleştiriye tabi tutulmaktadır.el-İbane'deki el-Eş'ari'de meydana gelen değişimin daha tam olarak mecrasınıbulmadığı onun daha sonraları yazmış olduğu el-Luma adlı eserinden anlaşılabilir. El-Luma'da yazar, anlayışını savunmada kullandığı metodunu el-İbane'de kullandığındanbüyük bir oranda farklılaştırarak selefi anlayışın savunuculuğundan sıyrılıp kendineait yeni bir kelami anlayış ortaya çıkarmıştır. Bu yeni eserinde selefilik yöntemininkullandığı nass kaynaklı yöntemlerin yerine Mutezilenin kullandığı akli metodabaşvurarak değişimin kendine özgü bir yapıya dönüşmesini sağlamıştır. Bu onun selefianlayışı Mutezileden aldığı kelami yöntemin içerisinde yeniden üretmesinin birsonucu olduğu söylenebilir.

Al-Ash?ari was born in Basra in 260 H./873 A.D. His first teacher was the Mu?tazilitescholar Abu `Ali al-Jubba?i (d. 303/873). al-Ash?ari himself was also a Mu?tazili up to the ageof forty. However, as a result of discussions with his master and people around him and alsoof the political developments taken place within his environment, al-Ash?ari left Mu?tazilismand converted to Salafism which was gaining momentum around Ahmad b. Hanbal?spersonality. Al-Ibana was the outcome of this change, on the one hand criticising theMu?tazili position and on the other, defending his new position. It prompted an interestingmethodological shift with regard to Salafism due to the fact that al-Ash?ari had fortified hisnewly taken Salafi position with the same Mu?tazili theological method that was previouslyopposed to by many but later accepted by most as a proper theological method.It can be seen that, in al-Ibana, al-Ash?ari used intensively the Salafi arguments thatthey themselves followed in trying to establish the mind set of Salafism. However, apart fromthis, he also used, though not frequently, the Mu?tazili theological method applied in rationalreasoning. This can be seen as the cause that differentiated al-Ash?ari from Salafism and latergave way to establish his own theological understanding. In al-Ibana, verses, hadiths,narrations from the Companions and the Prophetic traditions of the Muslim community arepresented as evidence and the Mu?tazili position is criticized from these aspects. It can bededuced from the late work of al-Ash?ari, al-Luma?, that al-Ash?ari?s position in al-Ibana wasnot the final point in change of opinion. In al-Luma?, the author has drastically changed hisdefensive method used in al-Ibana by which put himself away from the Salafi position andestablished his own theological understanding. In this new work, instead of using the Salafimethods originated from nass, he used the Mutazili rational method which transformed hisshift into a distinctive form. It can be concluded that this new form was the result ofreproducing the Salafi understanding within the Mu?tazili theological method.