İşçinin özen borcu ve özen borcunu ihlalinin hukuki sonuçları

Abstract

Bağımlılık, kişisellik, süreklilik özellikleri çerçevesinde şekillenen iş sözleşmesinde işçi emek tahsisisuretiyle işgörme edimini yüklenmiştir. İşçi, borçlandığı işgörme edimini özen ile ifa etmelidir. Özenyükümü işgörme asli borcunu nitelemektedir. İşçinin şahsen ifa ettiği faaliyet, işverenin yönetim hakkıdahilinde yürüttüğü kendi risk ve sorumluluk alanındaki temel faaliyetin devamlılığını sağladığı gibi temelfaaliyetten beklediği menfaatin gerçekleştirilmesinde de işlev görür; bu akdi menfaatin hakkıyla temini iseözen borcu ile mümkün olmaktadır. BK m.321'de özen borcu düzenlenmekte olup bu hüküm edimfiillerine ilişkindir, salt emek tahsisi veya salt davranış yükümleri bakımından doğrudan uygulama alanıbulamaz. Özen borcu, işin niteliği (objektif) ve işçinin şahsı (sübjektif) kıstaslarına göre tayin edilen özenölçüsü ile somutlaşır. Özen ölçüsü her bir münferit işçi bakımından müstakil olarak, tarafların hukukiilişkideki ortak iradeleri ve sözleşmenin başında kurulan menfaat dengesi çerçevesindedeğerlendirilmelidir. İşçinin özen borcunu ihlali ile işverenin beklemeye hakkı olan özen ölçüsü teminedilmemekte ya da edilememektedir. Özen borcunun ihlali zarara sebep olduğu takdirde işveren tazminathakkına sahiptir. Özen borcunun ihlali, ister işçinin kusurlu fiilinden ister imkansızlıktan kaynaklansın,işverenin işçinin ifa kabiliyetine olan güvenini zedelediği veya sarstığı takdirde işveren lehine iş güvencesiharicindeki sözleşmelerde sözleşmeyi fesih saiki, iş güvencesi dahilindeki sözleşmelerde fesih sebebiteşkil etmektedir. İhlalin ağırlığı ve menfaat dengesine olumsuz etkisi, fesih sebebinin haklı sebep ya dageçerli sebep niteliğini belirler. Geçerli sebeplerden yeterlilik, ifa kabiliyetinin kendisinde veya faaliyettemeydana gelen değişiklik sebebiyle ifa kabiliyetinde ortaya çıkan zafiyet veya imkansızlık halini,davranışlar özen yükümüne aykırı fiil ve tutumları ifade eder.Anahtar Kelimeler : İş sözleşmesi, temel faaliyet, asli menfaat, iş güvencesi, ifaengeli, feshin son çare olması, haklı-geçerli sebep, emek tahsisi-işgörme, davranışyükümleri, özen borcu, özen ölçüsü, özenin ihlali, verim-performans, yeterlilik.