Anadolu Türk mimarlığında Danişmendli Dönemi

Abstract

Türklerin Anadolu'ya yerleşmeye başlamasıyla birlikte, M.S. 11. yüzyıldan itibaren Anadolu mimarlık kültüründe yeni bir geleneğin gelişmeye başladığı görülmektedir. Bu gelenek, kökleri Orta Asya ve İran bölgelerinde bulunmakla birlikte, özellikle Türkmen gruplarının kültürleri ile Anadolu coğrafyasına taşınmış ve Anadolu mimarlığının zengin tarihsel kültürü ve gelenekleri içinde kendisine bir `yer' edinerek yeni bir bireşimin yaşanmasını sağlamıştır. Türkmen gruplarının altında toplandığı ve birbirinden bağımsız beyliklerin oluşturduğu siyasal güçlerin içinde Danişmendlilerin ayrıcalıklı bir yeri bulunmaktadır. Danişmendliler, Danişmend İli olarak da bilinen Orta Anadolu'da yerleşerek siyasal olduğu kadar kültürel olarak da tanımlanabilecek bir mekanın kurulmasında da belirleyici rol üstlenmişlerdir. Danişmendliler'in siyasal güçleri, Anadolu Türk mimarlık tarihi içinde bir dönem olarak tanımlanmayı gerektirecek anıtsal nitelikteki mimari ile kendisini dışavurduğu gibi, tipolojik anlamda kubbeli medreseler; açık avlusu aydınlık kubbesi ile kapatılmış olan ulu camiler gibi 12. yüzyılda Anadolu'da ilk kez uygulanan tipolojik çözümlemeleri barındırmaktadır. Bu yapıların plan tipolojilerinde ortaya çıkan karakterler Danişmendli döneminin, Anadolu öncesi geleneklerle, kendinden sonraki gelişmeler ve özellikle 13.yüzyıl'da Anadolu Selçukluları eliyle gelişerek klasik biçimlerini yaratan anıtsal mimari geleneği arasında bağlayıcı bir nitelik taşıdığını göstermektedir.

During the time of Turkish settlement in Anatolia in 11 th century A.D., a new tradition in architectural culture has begun to be developed. Indeed this tradition has rooted in Central Asian and Iranian grounds under the reign of Turkish dynasties. However when it has been brought to Anatolia by the culture of Turcoman groups, this traditional background found a new `topos? having highly rich historical culture of Anatolian architecture and experienced a development having a synthetical character. Among the political powers under which the Turcoman groups had gathered, Danishmends had played an outstanding and a significant role in the creation of not only political but also cultural space in the Central Anatolia which has been called `Danishmend Region?. The power of Danishmends has been best seen in the monumental architecture of grand mosques, centrally domed madrasas and gunbads which can be understood around the stylistic properties of 12 th century. Danishmends have been the first to establish the architectural typologies originated in the Central Asizn traditions of Turkish architectural culture in Medieval Anatolian architecture. The typological character of the plans of these buildings signify the associative character which ties pre Anatolian traditions to the future developments of 13 th century of Anatolian Seljuks Period in which the classical forms of monumental Turkish architecture in Medieval Anatolia has been created.