İnsan kökenli biyolojik maddeler üzerindeki hakkın hukuki niteliği ve bu maddelerin hukuki işlemlere konu edilmesi

Abstract

Gelişen teknoloji ile birlikte, insan kökenli biyolojik madde adı altında ele alınan insan organ, doku ve hücrelerinin hukukî niteliğinin tespitinin yapılması önemli bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaktadır. Hastane işletmeleri, sağlık ve araştırma kuruluşları, bilim adamı ya da hekim gibi, vücudundan biyolojik madde elde edilen kişi dışındaki üçüncü şahısların, bu maddeleri hangi hakka dayanarak ellerinde bulundurdukları, bu hakkı nasıl kazandıkları ve kaybettikleri ve bu hakkı kazanma ve kaybetme biçimleri konularının aydınlatılması gerekmektedir. Diğer yandan, organ, doku ve hücre gibi biyolojik maddeler, insanların değişik ihtiyaçları nedeniyle çok farklı yapıda sözleşmelere konu edilmektedir. Günümüzde, vücuttan tedavi amacıyla biyolojik madde alınmasının yanı sıra, estetik, teşhis, başka insanların vücuduna nakil, bilimsel araştırma ve saklama gibi amaçlarla da insan bedeninden biyolojik madde alınmaktadır. Vericilerden temin edilen bu maddeler, kan ve doku bankaları gibi aracı sağlık kuruluşları tarafından hastane işletmeleri ve benzeri sağlık kuruluşlarına devredilmekte ve yine, tedavi veya çocuk sahibi olunması gibi amaçlar doğrultusunda, kişilerin vücuduna insan kökenli biyolojik maddeler nakledilip, aşılanmaktadır. Biyolojik maddelerin nakli, dondurulması, saklanması, üretimi ve kopyalanması, tıbbî nitelikte bir takım sorunların ortaya çıkmasına neden olduğu kadar, birçok hukukî sorunu da beraberinde getirmektedir. Bu sorunların çözümü için, bu sözleşmelerin hukukî niteliklerinin tespit edilmesi gerekir. Keza, insan kökenli biyolojik maddeleri konu alan sözleşmelerin geçerliliği de önemli bir husus olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun yanında, vücuttan biyolojik madde alımı ve vücuda biyolojik madde nakli doğrultusunda gerçekleştirilen tıbbî müdahalelerde verilen rızanın, hangi koşullar altında geçerli sayılabileceği de, müdahalenin hukuka uygunluğunun tespiti bakımından önem arz etmektedir. Söz konusu çalışma, son yıllarda gündemi oldukça meşgul eden biyolojik ve tıbbî gelişmeler ile bu gelişmeler neticesinde hızı gün geçtikçe artan, organ, doku, hücre, üreme hücreleri ve kök hücre gibi maddelerle ilgili olarak yapılmakta olan araştırma ve teknik uygulamaların yarattığı hukukî sorunların giderilmesine yönelik olarak gerçekleştirilmiştir.

Determining the legal status of organs, tissues and human cells, which are treated under the name of ?biological material of the human body?, has become a necessity. It is for this reason that we must seek out what kinds of rights has the person whose biological material was removed from his body or the rights third parties such as scientists, doctors, hospitals or medical and research institutions hold, and how they acquire and lose their rights on these biological elements. On the other hand, due to the different needs of individuals; organs, tissues and cells, are subjected to different types of contracts. Today, biological elements are removed from a body for therapeutic purposes, as well as aesthetics, diagnostics, storage, scientific researches and also to be transplanted into other human bodies. Intermediary institutions such as blood and tissue banks transfer these substances from donors to medical institutions such as hospitals, and then, the biological materials are transplanted into the bodies of people for their treatment or to ensure reproduction thereof. Transplantation, freezing, storage, production and reproduction of human biological substances give rise to a number of medical problems and many legal problems as well. To resolve these problems, the legal qualifications of these contracts should be identified. This work was conducted for the purpose of solving legal problems created by current researches and technical applications on organs, tissues, cells, reproductive cells, stem cells and related substances such as DNA molecules.