Avrupa Birliği`nde evrensel hizmetin hukuki çerçevesi ve Türkiye uygulaması

Abstract

Bu çalışmada, Fransız Devrimi'nden itibaren ortaya çıkan, Türkiye'nin de devraldığı geleneksel kamu hizmeti teorisinin, Topluluk Hukuku'nun rekabet politikalarının etkisi altında nasıl bir dönüşüme uğradığı ve Türkiye'de nasıl bir uygulama alanı açtığı incelenmeye çalışılmıştır. Aynı çerçeve içinde, telekomünikasyon, posta, elektrik, doğal gaz gibi şebeke halinde işletilen hizmetler bakımından geleneksel kamu hizmetinin yerini almaya aday görünen evrensel hizmete yoğunlaşılmıştır.Topluluk Hukuku, Avrupa Tek Senedi'ne (1987) kadar, amacı genel yararın tatmini olan faaliyetleri görmezden gelmiştir. Kamu hizmetinin kurucu anlaşmalarda bir defaya mahsus zikredilmesi dahi bunu doğrulamaktadır. Kamu hizmeti ibaresi, bir defaya özgü olmak üzere sadece Avrupa Ekonomik Topluluğu'nu kuran Roma Anlaşması'nın 77. maddesinde ortak taşıma politikasına ilişkin olarak kullanılmıştır ve aynı anlaşmanın 90. maddesinde yerini ?genel ekonomik yarar hizmeti?'ne bırakmıştır.Ancak; AB, Tek Pazar'ın oluşum sürecinde enerji, telekomünikasyon, posta, ulaşım gibi şebeke halinde örgütlenen ve doğal tekele tabi tutulan sektörlerin durumunu tartışmaya açmak zorunda kalmıştır. Bu sektörlerde, yeni bir terminoloji yaratma ve rekabet ile bağdaşık yeni bir hukuki rejim öngörme ihtiyacı doğmuştur. Bir taraftan doğal tekel anlayışının terk edilmesi suretiyle özel teşebbüslere pay ayrılmak istenirken diğer taraftan ?toplumsal yapının arterleri? olarak görülen bu şebeke hizmetlerinin hiçbir koruyucu mekanizma öngörülmeksizin rekabete açılmasından endişe duyulmuştur. İşte evrensel hizmet bu koruyucu mekanizmalardan biridir.En genel hatlarıyla bir evrensel hizmet tanımı yapmak gerekirse, ?Üye devletlerin her birinin topraklarının tamamında, coğrafi konumlarından bağımsız olarak kullanıcıların tamamı için makul ve karşılanabilir fiyata, önceden belirlenmiş standart kalite seviyesinde sunulması zorunlu olan temel hizmetler kümesi? evrensel hizmettir.İncelenen konu, yalnızca hukuki boyuta indirgenemeyeceğinden iktisat alanında ve farklı sektörlerde gerçekleştirilen çalışmalardan yararlanılmıştır. Ancak; Türkiye'de Avrupa Birliği Hukuku'na göre evrensel hizmetin pozitif hukukumuza girişi çok daha geç bir tarihe denk düştüğünden ve dolayısıyla konunun hukuki boyutu henüz yeterince aydınlatılmadığından ?evrensel hizmetin hukuken ne olduğu? irdelenmeye çalışılmıştır.Kamu hizmetine ve genel ekonomik yarar hizmetine özgü hukuki rejimin evrensel hizmetten önce de var olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla, evrensel hizmetin hukuki rejimi belirlenmeye çalışılırken kendisinden önce mevcut olan kamu hizmeti ve genel ekonomik yarar hizmeti ile karşılaştırılması yöntemi izlenmiştir. Böylece, evrensel hizmetin hukuki rejiminin ne olduğu, bir bakımdan ne olmadığı gösterilerek ortaya koyulmuştur. Bu yöntem, evrensel hizmetin hukuki rejiminin varlık nedenini ve hukuki rejimine özgü noktaları anlamamızı kolaylaştırmaktadır.Mevcut koşullarda, evrensel hizmetin kamu hizmeti öğretisinden beslenmeden bağımsız varlık gösterecek olgunluğa ulaştığını ve tamamen onun yerini almaya aday olduğunu söylemek mümkün değildir. Evrensel hizmet, genel ekonomik yarar hizmetlerinin yalnızca bir kısmı ile ilişkilendirilebilirken, kamu hizmetinin ise ancak bazı sektörlerdeki tamamlayıcısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer bir deyişle, bazı sektörlerde kamu hizmetinin boşluklarını ?rekabet lehine? doldurmaktadır. Çünkü evrensel hizmet, kamu hizmeti öğretisinin piyasa ile uyumlu yeni bir yaklaşımla yoğrulmuş halidir. Bu çalışmada dahi kamu hizmetine göndermede bulunmaksızın evrensel hizmeti açıklayamamamız evrensel hizmetin kamu hizmetinden bağımsız olarak var olmadığının göstergesidir.

Within this research, we tried to encircle the transformation process of the traditional theory of public service that finds its origin in French Revolution and adopted equally in Turkey and we also disclosed this transformation?s implementation area opened in Turkey under the influence of competition policies. In this context, we focused on the new concept of universal service that emerged as a conception competitor to the public service; indeed it aims for replacing it especially in the field of network services such as telecommunications, post, electricity and natural gas.Until the adoption of the European Single Act (1987), the community law neglected the activities whose principal object is the satisfaction of the general interest. Even the fact that the notion of public service has been mentioned once in constitutive treaties confirms this disregard. The public service as a juridical term has been used once in the 77th article of the Treaty of Rome concerning the transport policy and gave its place to the ?service of general economic interest? in the 90th article of the same treaty.But then, in the process of formation of the Single Market, the European Union had to bring into question the situation of sectors such as energy, telecommunications, post and transport organized in networks and managed to form natural monopolies. In those sectors, the necessity of creating a new terminology and forming a juridical regime compatible with the competition had been revealed. The process in question is characterized on the one hand by the aim of reserving a bigger share for private initiatives by abandoning the conception of natural monopoly; on the other hand by the worry of subjecting to competition the network services considered as ?arteries of the social structure? without any corrective mechanism. The universal service, in fact, presents itself as one of those corrective mechanisms versus the competition.To be precise, we can give a general definition of the universal service; it is ?the ensemble of services which must be made available to all end-users in the territory of member states, independently of their geographical location, at the quality specified, and, in the light of specific national conditions, at an affordable price?.By reason of the fact that our subject matter cannot be reduced to a merely juridical dimension, we also took advantage of economical and sectoral researches. Considering that the consecration of the universal service by the positive law in Turkey is a very recent phenomenon; the juridical effects of this appropriation are not enough debated. We thus aim to study the juridical dimension of the universal service.It is known that proper juridical regimes for the public service and the ?service of general economic interest? have existed before the emergence of the universal service. So, in an effort to specify the juridical regime of the universal service, we followed a method which consists of balancing it with the public service and the service of general economic interest. Thus the juridical regime of the universal service is made manifest through interrogating ?what it is not? This method provides a convenience for conceiving ?la raison d?être? of the juridical regime of universal service and for understanding this juridical regime?s specific points.Under the present circumstances, it cannot be pretended that the universal service is enough deployed to exist independently without being nourished from the theory of public service and is available to replace it. Indeed, this one concerns partially services of general economic interest and play a role to complete the public service in some sectors. In other words, in some sectors, the universal service fills the gaps of the public service ?on behalf of competition? because it is a version of the theory of public service kneaded with a new conception compatible with the market. Even the fact that we cannot study universal service without reference to the public service proves the fact that it does not exist a theory of universal service isolated from that of the public service.