Alım satım komisyonculuğu sözleşmesi

Abstract

Alım satım komisyonculuğu sözleşmesi, komisyoncunun kendi adına ve vekâlet veren hesabına taşınır mal veya kıymetli evrak alım satım işlemi yapma borcu altına girdiği, buna karşılık vekâlet verenin ise komisyoncuya belli bir ücret(komisyon) ödemeyi yükümlendiği sözleşme olarak tanımlanabilir. Bu tanım çerçevesinde alım satım komisyonculuğu sözleşmesinin unsurları şu şekilde belirlenebilir: 1) Komisyoncunun kendi adına vekâlet veren hesabına üçüncü kişilerle hukuki işlemyapması; 2) alım satım komisyonculuğu sözleşmesinin konusunu taşınır mal veya kıymetli evrak alım satımı olması; 3) ücret 4) tarafların anlaşması.Alım satım komisyonculuğu sözleşmesi, hukuki niteliği itibariyle iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir. Ani edimli bir borç ilişkisi olan alım satım komisyonculuğu sözleşmesi, aynı zamanda nitelikli bir vekâlet sözleşmesidir. Vekâlet sözleşmesi hükümleri, alım satım komisyonculuğu sözleşmesine ilişkin kanun hükümlerinin özel olarak düzenlendiği haller dışında bu sözleşmeye uygulanmaktadır. Alım satım komisyonculuğu sözleşmesinin diğer bir özelliği, dolaylı temsil ilişkisi içeren bir vekâlet sözleşmesi olmasıdır.Alım satım komisyonculuğu sözleşmesinde komisyoncunun ilk borcu, satım sözleşmesi akdetme ve bu sözleşmeyi ifa etmedir. Komisyoncunun üçüncü kişi ile sözleşmeyi vekâlet veren hesabına değil de kendi adına ve hesabına kurması durumunda iktisap ettiği şeyi vekâlet verene devretmeye zorlanması mümkün değildir. Komisyoncu, yalnızca vekâlet verene tazminat ödemeye mahkûmettirilebilir. Üçüncü kişinin satım sözleşmesinden doğan borcunu komisyoncuya ifa etmekten kaçınması halinde vekâlet verenin uğramış olduğu zararı üçüncü kişiden talep etmesi söz konusu değildir. Komisyoncunun ikinci borcu, vekâlet verene bilgi verme borcudur. Komisyoncu vekâlet verenin talimat verme ve sözleşmeyi sona erdirme haklarını kullanabilmesi için her türlü önemli olayı vekâlet verene bildirme yükümlülüğü altındadır. Komisyoncu, ayrıca işgörme borcunun ifa edildiğini vekâlet verene bildirmelidir. Komisyoncu, bilgi verme borcunu ihlal etmesi halinde vekâlet verenin bundan doğan zararını tazmin etmelidir. Komisyoncunun bir diğer borcu, komisyon sözleşmesi konu malı sigorta ettirme borcudur. Vekâlet verenin açık talimatı olmadıkça, komisyoncu komisyon sözleşmesi konusu malları sigorta ettirmekle yükümlü değildir. Vekâlet verenin verdiği talimata rağmen sigorta yaptırmamış ve bundan dolayı bir zarar meydana gelmişse, komisyoncu vekâlet verenin uğradığı zararı tazmin etmek zorundadır. Komisyoncunun alım satım komisyonculuğu sözleşmesinde bir diğer borcu, eşyaya özen gösterme borcudur. Komisyoncu, kendisine gönderilen malı muayene etmeli, muayene sonucu malın ayıplı olduğu ortaya çıkarsa taşıcıya karşı vekâlet verenin haklarını korumalıdır. Komisyoncu, ayrıca ayıpları tespit ettirmeli ve malları muhafaza etmelidir. Satılmak üzere gönderilen mal, çabuk bozulabilecek nitelikte ise komisyoncu vekâlet vereni bilgilendirmek koşuluyla eşyayı satmakla yükümlüdür.Komisyoncu, eşyaya özen borcuna aykırı davranması halinde vekâlet verenin uğramış olduğu zararı tazmin etmelidir.Komisyoncunun borçlarından beşincisi, vekâlet verenin talimatlarına uyma borcudur. Vekâlet veren tarafından verilen kanuna ve ahlaka aykırı talimatlar, komisyoncuyu bağlamamaktadır. Komisyoncunun vekâlet verenin verdiği talimata uymaması sözleşmeye aykırılık teşkil etmektedir. Bu durumda komisyoncu vekâlet verenin uğradığı zararı tazmin etmelidir. Komisyoncu, talimata aykırı olarak iş görme borcunun ifa edilmesinden doğan sonuçları üzerine alarak, vekâlet verenden ücret ve giderlerinin ödenmesini talep edebilir. Türk Borçlar Kanunu'nda komisyoncunun vekâlet verenin belirlediği bedele uyma borcu, özel olarak düzenlenmiştir. Komisyoncu, vekâlet verenin belirlediği bedelin altında satış yapmış ise, belirlenen bedel ile fiilen satış yapılan bedel arasındaki farkı vekâlet verene vererek zararı üstüne alamaz. Komisyoncu, vekâlet verenin menfaati gerektiriyorsa ve ondan talimat alınması mümkün değilse, belirlenen bedelin altında satış yapabilir. Vekâlet verenin bedele ilişkin talimata uymayan komisyoncu, belirlenen bedel ile elde edilen bedel arasındaki farkı tazmin etmelidir. Komisyoncunun, vekâlet verenin uğradığı diğer zararları da tazmin etmesi gerekmektedir. Ayrıca, komisyoncunun komisyon sözleşmesi konusu malların satılmasından elde edilen fazlalığı vekâlet verene devretmelidir.XXVKomisyoncunun komisyon sözleşmesinden doğan bir diğer borcu, veresiye mal satmama ve malı teslim almadan peşin ödemede bulunmama borcudur. Komisyoncu, ancak vekâlet verenin izin veya icazetinin bulunduğu durumlarda komisyon sözleşmesi konusu malı veresiye satabilecek ya da bu malı teslim almadan peşin ödemede bulunacaktır. Satım komisyoncusu, iş görme borcunun ifa edildiği yerdeki ticari teamüle göre de veresiye satış yapabilir. Komisyoncu bu borca aykırı davranmasından dolayı vekâlet verenin uğradığı zararları tazmin etmelidir. Komisyoncunun bir başka borcu, vekâlet veren hesabına kazandığı alacaklar nedeniyle garanti borcudur. Komisyon sözleşmesinde komisyoncunun gerekli özeni göstermişse sonuç sorumluluğu bulunmamakla birlikte, komisyoncu vekâlet verenle yaptığı bir anlaşma ile üçüncü kişinin ödeme gücü ve borcu ifa etmemesinden dolayı sorumlu olmayı kabul etmişse veya bulunduğu yerdeki ticari teamül gerektiriyorsa vekâlet verene karşı sorumlu olur. Komisyoncunun delcredere sorumluluğu adı verilen bu sorumluluğu özel bir teminat sorumluluğu niteliğindedir. Komisyoncu, aynı zamanda vekâlet verene karşı işi sadakat ve özenle yapma borcu altındadır. Komisyoncu, komisyon sözleşmesinde üstlenilen işin yerine getirilmesinde gerekli özeni göstermelidir. Komisyoncu, bu özeni gösterirken basiretli vekil gibi davranmakla yükümlüdür. Komisyoncunun özen borcunu yerine getirmediğini ispat yükü, vekâlet verene aittir. Özen borcuna aykırı davranan komisyoncu, vekâlet verenin uğradığı zararı tazmin etme yükümlülüğü altına girmekte ve ücret talep etme hakkını kaybetmektedir. Komisyoncu, ayrıca sır saklama yükümlülüğü çerçevesinde iş görme borcunun ifası dolayısıyla öğrendiği vekâlet verene ait sırları saklı tutmakla yükümlüdür. Komisyoncu, iş görme borcunu bizzat ifa ile yükümlüdür. Ancak yine aynı hükümde belirtilen bazı durumların varlığı halinde komisyoncu işi başkasına yaptırabilmektedir. Komisyoncu, yetkisi olmadığı halde işi başkasına gördürürse, TBK m. 112'ye göre sözleşmeyi ihlal etmekten dolayı vekâlet verene sorumlu olur. Komisyoncunun yetkisi olduğu halde başkasına işi gördürmüş olması durumunda sorumluluğu alt komisyoncuyu seçmede ve ona talimat verme de gerekli özeni göstermiş olmakla sınırlanmıştır. Vekâlet veren, komisyoncunun işi başkasına gördürdüğü her durumda komisyoncunun sahip olduğu hakları alt komisyoncuya karşı ileri sürebilmektedir. XXVI Komisyoncunun başkasına ait bir iş görmesinin doğal sonucu olan hesap verme borcu, bir yapma borcudur. Komisyoncu, vekâlet verenden veya üçüncü kişilerden aldığı değerler, kendi ücret, gider ve tazminat alacakları hakkında vekâlet verene hesap vermek zorundadır. Komisyoncunun hesap verme borcunu yerine getirmemesi durumunda vekâlet veren giderleri komisyoncuya ait olmak üzere hesabı başkasına yaptırmak için mahkemeden izin alabilir. Komisyoncu, bu borca aykırılıktan dolayı meydana gelen zararı da tazmin etmekle yükümlüdür.Komisyoncunun bir başka borcu, alınanları verme borcudur. Alınanları verme borcunun konusu genellikle çeşit borcu niteliğindedir. Komisyoncu, üçüncü kişilerden aldığı şeyler yanında komisyon sözleşmesinden doğan borcunu ifa edebilmek için vekâlet verenden aldığı şeyleri de vekâlet verene vermekle yükümlüdür. Komisyoncunun vekâlet verene parayı ödemede temerrüde düşmüş olması halinde temerrüde düşürülmesi için ihtarda bulunulmasına gerek yoktur. Komisyoncu, vekâlet verenin alınanları verilmesi talebine karşılık bazı savunma imkânlarına sahiptir. Komisyoncunun alınanları verme borcu bir miktar para ise, kendi alacakları da para alacağı olduğundan takas beyanında bulunabilir. TBK m. 541'de komisyoncunun sattığı malın bedeli ve satın aldığı mal üzerinde hapis hakkının bulunduğu belirtilmekte ise de, komisyoncunun vekâlet veren hesabına aldığı mal kendi mülkiyetinde olduğu için üzerinde hapis hakkına sahip olması mümkün değildir. Komisyoncu, bu durumda kendisinden alınanların verilmesini isteyen vekâlet verene karşı ödemezlik define başvurabilir. Komisyoncunun sattığı maldan elde ettiği bedel üzerinde hapis hakkı söz konusu değildir. Vekâlet verenin borçlarından ilki ve en önemlisi, komisyoncuya ücret ödemeborcudur. Vekâlet verenin ücret ödeme borcu, iş yapılınca doğmaktadır. İşin yapılmış sayılmasından maksat, üçüncü kişinin satım sözleşmesinden kaynaklanan borçlarını komisyoncuya ifa etmiş olmasıdır. Vekâlet verene yüklenebilen sebepler dolayısıyla iş sonuçlanmazsa, komisyoncu ücretin tamamına hak kazanır. Vekâlet verene yüklenemeyen sebepler dolayısıyla iş yapılamazsa komisyoncu uygun bir karşılık isteyebilir. Komisyoncunun dürüstlük kuralına aykırı olarak davranması durumunda vekâlet verenden ücret talep etmesi mümkün değildir. Özellikle komisyoncu bedeli XXVII gerçekleşen bedelden farklı gösterirse, vekâlet verene karşı satıcı ya da alıcı gibi sorumlu olmaktadır. Vekâlet verenin borçlarından ikincisi, komisyoncu tarafından yapılan giderleri ve avansları ödeme borcudur. Vekâlet verenin bu borcu ifa etmesi, komisyon sözleşmesinin başarı ile sonuçlanmasına bağlı değildir. Vekâlet veren, gider ve avansa ilişkin tutarın yanında yapıldığı andan itibaren bunun için hesap edilecek faizi de ödeme yükümlülüğü altındadır. TBK m. 538/f. II'de, komisyoncunun ardiye ve taşıma bedellerine ilişkin ücretleri ayrıca vekâlet verenden talep edebileceği belirtilmiştir. Vekâlet verenin diğer bir borcu, komisyoncuyu onun hesabına yüklendiği borçlardan kurtarma borcudur. Vekâlet veren, komisyoncu işgörme borcunun gereği gibi ifası için bir borç altına girmiş ise komisyoncuyu bu borçtan kurtarmakla yükümlüdür. Vekâlet veren, üçüncü şahsa doğrudan borcu ifa edeceği gibi, üçüncü kişi ile borcun üstlenmesi sözleşmesi yaparak veya yenileme yolu ile komisyoncuyu borçtan kurtarabilir. Vekâlet verenin komisyon sözleşmesi çerçevesinde son borcu komisyoncu tarafından uğranılan zararı tazmin borcudur. Vekâlet veren, kendi kusuru olmaksızın zararın meydana geldiğini ispat etmedikçe komisyoncunun komisyon sözleşmesinden doğan iş görme borcunu ifa ederken istemeyerek uğradığı zararları tazmin etmelidir. Komisyoncunun vekâlet verene karşı alınanları verme borcunu yerine getirmekten kaçınması veya iflas yahut haciz dolayısıyla borç konusu üzerinde tasarruf yetkisini kaybetmesi yüzünden alınanları vermeye ilişkin alacağı elde edememe riskini üstlenmiş olan vekâlet vereni korumak için yasal devir imkânı getirilmiştir. Vekâlet veren komisyoncuya karşı olan borçlarını ifa edince alacaklar yasa gereği komisyoncudan vekâlet verene geçmektedir. Vekâlet veren, alacakların yasal olarak kendisine devredilmesi yolundaki talebini komisyoncunun iflası halinde iflas masasına karşı da ileri sürebilir. Vekâlet veren, komisyoncunun iflas etmesi halinde bunun kendi hesabına kazandığı taşınır malın iflas masasından ayrılarak XXVIII kendisine verilmesini isteyebilir. Vekâlet verenin bu hakkı, yalnızca taşınır malın masadan ayrılmasına olanak sağlayan kişisel nitelikte bir haktır.Komisyoncuya verilen malın satılamaması veya satış emrinden cayılması durumunda, vekâlet veren malı geri almakta veya o malla ilgili başka işlem yapmakta gecikirse, komisyoncunun komisyon sözleşmesine konu malları açık artırma yoluyla sattırabilme imkânı getirilmiştir. Komisyoncu, borsada kayıtlı ve piyasa fiyatı bulunan kambiyo senetleri veya diğer kıymetli evrakı ya da ticari malları satmaya ve almaya yetkili kılınmış ise vekâlet verenin yasaklaması söz konusu olmadıkça kendisiyle işlem yapabilmektedir. Komisyoncu, üçüncü kişi satıcı veya alıcı ismini belirtmeden işgörme borcunun ifa edildiğini vekâlet verene bildirirse kendisiyle işlem yapmış sayılmaktadır. Komisyoncunun kendisiyle işlem yapma hakkı, vekâlet verenin sözleşmenin sona erdirildiğine ilişkin beyanının komisyoncu tarafından öğrenilmesiyle sona ermektedir.Komisyon sözleşmesinin sona ermesi bakımından genel sebeplerle sona erme ile vekâlet sözleşmesine özgü sona erme sebeplerini birbirinden ayırmakgerekmektedir. Komisyon sözleşmesinden doğan iş görme borcu, iş görme borcunun ifa edilmesi, dar anlamda borcun sona ermesi sebeplerinden birinin gerçekleşmesi, tarafların anlaşması ile sona ermektedir.Komisyon sözleşmesinin vekâlet sözleşmesine özgü sona erme sebeplerinden ilki, komisyon sözleşmesinin taraflarca sona erdirilmesidir. Sona erdirme hakkının kullanılması, tek taraflı bir hukuki işlem olup bozucu yenilik doğuran hak niteliği taşımaktadır. Komisyon sözleşmesinde sona erdirme hakkı, emredici nitelikte bir hükümdür. Komisyon sözleşmesinin komisyoncu tarafından uygun olmayan zamanda sona erdirilmesi halinde vekâlet veren uğradığı zararın tazmin edilmesini isteyebilecektir. Ölüm, ehliyetsizlik ve iflas ile de komisyon sözleşmesi sona ermektedir. Ancak TBK m. 513'e göre tarafların ölüm, ehliyetsizlik ya da iflasa rağmen sözleşmenin devam edeceğini kararlaştırmaları halinde komisyon sözleşmesi sona ermemektedir. XXIX Bunun gibi işin niteliği sözleşmenin devamını gerektiriyorsa yine ölüm, ehliyetsizlik ya da iflasa rağmen komisyon sözleşmesi devam etmektedir

The commission contract is a kind of contract that commission agent incur a debt of buying or selling chattels or securities in his own name but for the account of the principal, in return for this, the principal undertakes to pay fee (commission). The scope of this definition, the provisions of commission contract are: 1) Commission agent is a person who execute legal transaction with third party in his own name but for the account of the principal; 2) The subject of commission contract is chattels or securities; 3) Fee; 4) Agreement of the parties. The commission contract is a synallagmatic contract. The commission contract is both instantaneous performance obligatio and qualified agency contract. The articles of agency contract are applied to this contract except for the clauses that are arranged specially with articles of code related to commission contract. The other property of commission contract is being an agency contract consisting indirect representation. In the commission contract, the first obligation of the commission agent is concluding sale contract and performing this contract. If the commission agent conclude with third person not in his own name but for the account of principal but in his own name and his own account, it is not possible to be forced to assign the acquired thing to principal. Commission agent can only be awarded to pay damages to the principal. If the third party avoids performing the obligation of sale contract to the principal, the commission agent can not demand the damage of principal from third party. The second obligation of the commission agent is keeping the principal informed. The commission agent must notify any kinds of important event to the principal for exercising the rights of giving instruction and termination of contact of principal. In addition to this, the commission agent must notify to the principal the performance of the commission contract. This notification must include the identity of third person except the cases that the commission agent acts with himself. If the commission agent omits his duty of notification, he must indemnify the damage of principal because of this omission. The other obligation of the commission agent is insuring the goods on commission. Unless the principal instruct to insure the goods, the commission agent would not oblige to insure the goods on commission. If the commission agent does not insure the goods on commission in spite of the instruction of the principal, the commission agent must indemnify the damage of principal because of this. The other obligation of the commission agent is safeguarding to goods on commission. The commission agent must treat the goods and if the goods on commission are evidently defective, the commission agent must safeguard the rights of principal against the carrier. The commission agent must also determine the defect and preserve the goods. Where there is a risk that the goods for sale on commission will rapidly deteriorate, the commission agent must sell the goods on condition of notifying to the the principal. If the commission agent omits to discharge these obligations, he must pay the damage of principal because of this. The fifth obligation of the commission agent is compliance with instructions. Illegal and immoral instructions do not bind the commission agent. If the commission agent deviates from the principal's instructions, this constitutes the breach of the contract. In this case, the commission aganet must compensate the principal for any other damage caused by the breach of contract. The commission agent undertakes the results of not performing the contract as deviation from the principal's instructions, he can demand from the principal to pay the fee and costs. The commission agent's obligation of compliance with pricing by the principal is arranged specially in Turkish Code of Obligation. Where the commission agent sells goods below the minimum price instructed, he can not assume principal for the differance unless he can prove that such sale averted loss or damage that the principal would otherwise have incurred and that he was unable to seek the principal's instructions in the time available. The commission agent's obligation of compliance with pricing by the principal is arranged specially in Turkish Obligation Code. Where the commission agent sells goods below the minimum price instructed by the principal, he can not assume the differences of price instructed by the principal and actual price as a damage. If it is XIX advantage for the principal and it is not possible to receive instruction from the principal, the commission agent can sell at a lower price than instructed by the principal. If the commission agent does not obey the principal's instructions related to price, the commission agent must compensate the differences of price instructed by the principal and actual price as a damage. The commission agent must compensate the other damages of the principal. Also, the commission agent must assign the overage price that is gained from the goods on commission are sold. The other obligation of the commission agent is not selling goods on credit and not making cash advances before receiving goods. The commission agent can sell goods on creditor make cash advances before receiving goods if the principle consents or ratifies. According to customary commercial practice at the place of performing the contract, the commission agent can sell on credit. If the commission agent violates his obligations, the commission agent must compensate the damages of principal. An another obligation of the commission agent is the obligation of delcredere. Even though the commission agent is not responsable for result in the commission contract, the the commission agent is liable for the debtor's payment or performance of other obligations only to the extent that he has expressly assumed such liability or if this is a customary commercial practice at his place of business. The delcredere obligation of the commission agent is a special kind obligation of guarantee. The commission agent is liable to the principal for the diligent and faithful performance of the business. The burden of proof of not performing the commissionagent's duty of care belongs to the principal. The commission agent and the principal can make irresponsible ness agreement for limiting the compensation as a result of not performing the commission agent's duty ofcare. If the commission agent does not perform his duty of care, he must compensate the damages of principal and he loses the right of ask for price. According to article 506/al. I of Turkish Obligation Code, the commission agent must perform the business by himself. But, in some circumstances that are stated in the above mentioned article, the commission agent can delegate third party to perform the business. The commision agent who delegate third party to perform the business without authority, XXI extent provided for by local custom. The commission agent forfeits his right to commission if he has acted improperly towards the principal and in particular if he has secured an inflated purchase price or a deflated sale price. Moreover, in both these cases the principal has the right to take action against the commission agent himself as buyer or seller. The second obligation of the principal is the reimbursement of all advances, expenses and other costs of the commission agent. The performance of this obligation is not bound to the success execution of the commission contract. The commission agent can demand the expenses incurred in the proper performance of the commission contract. The principal must also pay the interest. The commission agent may also claim remuneration for storage and transport costs, though not for the wages of his employees. An another obligation of the principal is the releasing of the commission agent from obligations entered into. The principal must release the commission agent who entred into an obligation for the proper performance for the commission contract. The principal can release the commission agent by satisfying the third party or by novation or by assumption of the debt. The last obligation of the principal is the compensation of the commission agent for damage. The principal must also compensate the commission agent for any loss or damage incurred in performance of the commission contract unless the principal can prove that the damage occurred through no fault of his own. The legal transfer of right is given to the principal to protect him from the non performance of the obligation of returning the things received by the commission agent or from bankruptcy or seizure. When the principal fulfilled all his obligations towards the commission agent under the commission contract relationship, the claims pass to the principal according to law. The same applies in relation to the commission agent's assets if the commission agent is bankrupt. Similarly, where the agent is bankrupt, the principal may claim chattels of which the agent took possession in his own name but on the principal's behalf, subject to the agent's own rights of lien. Where the goods on commission remain unsold or the order to sell is withdrawn and the principal fails to take them back or otherwise dispose of them within a reasonable time, the commission agent may apply to the competent authority at the place where the goods are located to arrange to have them sold at auction. Unless otherwise instructed by the principal, a commission agent instructed to buy or sell goods, bills of exchange or other securities with a quoted exchange or market price is entitled, in his own capacity as seller, to deliver the goods he is instructed to buy or, in his own capacity as buyer, to purchase the goods he is instructed to sell. İf the commission agent notifies the principal that the instruction has been executed without naming another person as buyer or seller, the presumption is that he himself has assumed the obligations of the buyer or seller. The right of the commission agent ends when the notice of withdrawal of the principal reached the commission agent before he dispatched the notice of execution. It is necessary to distinguish the general causes of termination and the specific causes of termination related with agency contract. The first cause of the end of the commission contract ist the termination of the commission contract by the parties. The use of rigth of termination is an unilateral legal act. The right of termination is an imperative provision. When the commission agent using this right at an inopportune juncture must compensate the other for any resultant damage. The commission contract also ends with on loss of capacity to act, bankruptcy, death. Otherwise, if the parties agree or implied by the nature of the agency business, the commission contract may continue