Türk bankacılık sektöründe sorunlu kredilerin analizi ve uygulamaya yönelik politika önerileri

Abstract

Bankaların temel işlevi, tasarruf sahiplerinden sağlamış oldukları fonları talep edenlere kredi olarak kullandırmak ve karşılığında faiz ve komisyon geliri elde etmektir. Bankaların beklenen karlılığı sağlamaları ve aktif kalitesinin yüksek olması ise sorunlu kredi oranları ile doğrudan bağlantılıdır. Nitekim, banka ile kredi borçlusu arasındaki geri ödeme anlaşmasının önemli şekilde bozularak, tahsilatın gecikmesi ve zarar olasılığının ortaya çıkması olarak tanımlan sorunlu kredilerin artış göstermesi, hem bankaların karlılığını azaltmakta hem de banka varlıklarının değerini düşürerek aktif kalitesine zarar vermektedir.Artan sorunlu kredi oranları ilk etkisini, krediyi kullandıran banka üzerinde göstermektedir. Alacaklarını vadesinde tahsil edemeyen banka, yükümlülüklerini vadesinde gerçekleştirmekten imtina edemeyeceği için, likidite sorunu ile karşılaşmakta, yaşanan sorunlar aktif kalitesinde bozulma ve karlılık rakamlarındaki düşüşle birlikte, mali bünye sorunlarını arttırmaktadır.Bankacılık kesiminde sorunlu kredilerin artması, reel sektöre kredi plasmanlarının da azalmasına neden olmakta, buna bağlı olarak reel sektörde finansman sıkıntısı yaşanmaktadır. Diğer taraftan, sorunlu hale gelen kredilere ilişkin bankalarca kanuni takibe geçilmesi çok sayıda şirketin iflasına neden olabilmekte, bunun sonucunda işsizlik rakamları artış gösterebilmektedir. Görüldüğü üzere bankacılık kesiminde yaşanan sorunlar hem reel sektörü hem de ekonominin genelini olumsuz etkileyerek ekonomik ve sosyal sorunlara yol açmaktadır.Yapılan bu çalışma, sorunlu kredi oranlarının bankacılık sektörü açısından taşıdığı önem dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu kapsamda, krediler iki ana kısıma ayrılarak, alt türler itibariyle takibe dönüşüm oranlarının değişimi ve kredi riskinin hangi kredi türlerinde ve sektörlerde yoğunlaştığı incelenmiştir. Çalışmada kullanılan bankacılık ve sektör verileri temel olarak, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu?nun interaktif bülten ve raporları ile Türkiye Bankalar Birliği?nin rapor ve yayınlarından sağlanmıştır.Analiz sonucunda ulaşılan verilerden yola çıkılarak, kredi riskinin azaltılması amacıyla gerek kamu kurumlarınca gerekse bankalarca alınabilecek önlemler ve uygulama önerileri üzerinde durulmuştur. Diğer taraftan, alınan önlemlere karşın kredi riskinin tamamen ortadan kaldırılabilmesi mümkün olmadığından ve özellikle ekonomik kriz dönemlerinde sorunlu kredi oranlarının yaşadığı yükselişler dikkate alınarak, olası bir kriz anında ortaya çıkacak sorunlu kredi stokunun çözümlenmesine yönelik politikalar üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede hem kamu kurumlarına hem de bankalara yönelik uygulama önerileri getirilmiştir.Çalışmanın ilk bölümünde kredi ve sorunlu kredi kavramları ele alınmıştır. Bu kapsamda öncelikle kredinin tanımlaması yapılmış ve temel kredi türlerine değinilmiştir. Ardından kredinin unsurları ve kredilendirme ilkeleri açıklanmıştır.Birinci bölümün ikinci kısmında ise sorunlu kredi kavramı açıklanmış ve ortaya çıkış nedenleri üzerinde durulmuştur. Sorunlu krediyi ortaya çıkaran nedenler; iç ve dış etkenler olarak iki kısıma ayrılarak açıklandıktan sonra, kredinin sorunlu hale gelmesinin etkileri belirtilmiştir. Bu çerçevede, krediyi kullandıran banka, bankacılık sektörünün geneli, reel sektör ve ülke ekonomisi üzerinde ortaya çıkan etkiler kısaca açıklanmıştır.Sorunlu kredileri ortaya çıkaran nedenlere ilişkin yapılan açıklamaların ardından, başlıca çözümleme yöntemleri üzerinde durulmuştur. Tahsis edilen kredinin sorunlu hale gelmesi durumunda bankanın izleyebileceği politikalar ?müşteri ile çalışmaya devam edilmesi, takibe geçilmesi ve sorunlu kredinin varlık yönetim şirketlerine devredilmesi? olarak 3 ana başlık altında açıklanmıştır.Çalışmanın ikinci bölümünde, sorunlu krediler ile bankacılık krizleri üzerinde durulmuş ve kriz dönemlerinde sorunlu kredilerin ulaştığı değerler ile ortaya çıkan rakamsal tabloya değinilmiştir. Çalışmada seçilen örnek krizler ise ?Kasım 2000-Şubat 2001 Krizi, Asya Krizi ve ABD Mortgage Krizi? olarak belirlenmiştir.Bu bölümde ilk olarak risk kavramı açıklanmış olup, çeşitli risk tanımlamalarına yer verilmiştir. Bu kapsamda bankacılıkta karşılaşılan başlıca risk türleri üzerinde durulmuş ve ?likidite, faiz oranı, döviz kuru riski ve operasyonel risk? kavramlarına değinilmiş, konumuz açısından önem taşıyan kredi riski ise daha detaylı açıklanmıştır.Kredi riskine ilişkin yapılan açıklamalarda öncelikle tanım ve kapsam üzerinde durulmuş, kredi riskini ortaya çıkaran faktörler açıklanmıştır. Ardından kredi riskinin etkin yönetimi için gerçekleştirilmesi gereken uygulamalar belirtilmiştir. İkinci bölümde son olarak, örnek krizler bağlamında sorunlu kredi rakamları incelenmiştir. Bu kapsamda öncelikle bankacılık krizinin tanımı yapılmış ve nedenleri kısaca açıklanmıştır. Ardından seçilmiş krizlerin ortaya çıkış süreci ve nedenleri üzerinde durularak, kriz dönemlerinde sorunlu kredi oranlarının ulaştığı değerler ile oluşan rakamsal tabloya yer verilmiştir.Çalışmamızın üçüncü bölümünde Türkiye?de bankacılık sektörünün seçilmiş bilanço kalemlerinin analizi yapılmıştır. Bu kapsamda ilk olarak; bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü, krediler ve takipteki kredi rakamları incelenmiştir. Ardından krediler; ?kurumsal krediler? ve ?tüketici kredileri? olmak üzere iki ana kısma ayrılarak, hangi kredi türlerinde ve sektörlerde takibe dönüşüm oranlarının yükseklik arz ettiği incelenmiştir.Kurumsal kredilerin analizinde; söz konusu kredi türünün gelişimi, toplam krediler içerisindeki payı, takibe dönüşüm oranları, sorunlu kredilerden aldığı pay ile KOBİ kredilerinin gelişimi ve bu kredi türünde takibe dönüşüm rakamları incelenmiştir. Kurumsal kredilere ilişkin son olarak, hangi sektörlerde sorunlu kredi oranlarının yükseklik arz ettiği ve bu sektörlerdeki sorunlu kredilerin toplam içerisindeki payları analiz edilmiştir. Bu kapsamda, 2011 yılı sonu itibariyle takipteki kredi stoku içerisinde en fazla paya sahip 5 sektör incelenmiştir. Analiz kapsamında incelenen sektörler ise; ?inşaat?, ?tekstil ve tekstil ürünleri?, ?toptan ticaret ve komisyonculuk?, ?tarım?, ?gıda, meşrubat ve tütün sanayisi? olmuştur.Yapılan analiz sonucunda, gerek kullandırılan kredilerin gerekse sorunlu hale gelen kredilerin önemli bir kısmının belirli sektörlerde yoğunlaştığı ve sektörler arasında takibe dönüşüm oranlarının ciddi farklılıklar içerdiği görülmüştür. Yapılan incelemede ayrıca, belirli sektörlerde sorunlu kredi oranlarının sürekli olarak yükseklik arz ettiği ve ortalamanın oldukça üzerinde dalgalanma gösterdiği gözlenmiştir.Tüketici kredilerinin analizinde ise alt türler itibariyle kullandırılan kredi rakamları ve takibe dönüşüm oranları incelenmiştir. Yapılan incelemede hangi tür tüketici kredilerinde takibe dönüşüm oranlarının ortalamanın üzerinde seyrettiği; ?konut, taşıt, ihtiyaç kredileri, diğer krediler ve bireysel kredi kartları? bağlamında ele alınmıştır. Yapılan analiz sonucunda belirli tüketici kredisi türlerinde sorunlu kredi oranlarının sürekli olarak ortalamanın üzerinde dalgalanma gösterdiği ve alt türler itibariyle takibe dönüşüm oranlarının önemli farklılıklar içerdiği gözlenmiştir.Üçüncü bölümde son olarak tüketici kredilerinin kullanıcı profili açısından analizi yapılmıştır. Bu kapsamda; bankalarca tahsis edilen tüketici kredilerinin kullanıcıların gelir, meslek ve yaş gruplarına göre dağılımı incelenmiştir.Ulaşılan sonuçlar; tüketici kredilerinin daha çok alt gelir gruplarında yoğunlaştığını ve alt gelir grubunun tüketim ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tüketici kredilerine yöneldiğini, üst gelir grubunun ise tüketim ihtiyaçlarını servet ve gelirleri aracılığıyla karşıladığını göstermiştir. Ayrıca, ülkemizde 2011 yılı Aralık ayı itibariyle kullandırılan tüketici kredilerinin yaklaşık yarısının sabit gelir elde eden ücretli kesime kullandırıldığını, serbest meslek mensuplarına kullandırılan tüketici kredilerinin ise %10 seviyelerinde kaldığını göstermiştir. Yapılan incelemede son olarak, tüketici kredilerinin yaklaşık yarısının 36-55 yaş aralığına diğer bir ifade ile orta yaş grubuna tahsis edildiği, 18-25 yaş arası genç kesime kullandırılan tüketici kredilerinin payının ise %5 seviyelerinde kaldığı görülmüştür.Çalışmanın dördüncü bölümünde, kredi riskinin azaltılması ve özellikle kriz dönemlerinde artan sorunlu kredilerin çözümlenmesine yönelik politikalar üzerinde durularak, kamu kurumlarınca ve bankalarca alınması gereken önlemler ve uygulama önerileri açıklanmıştır. Bu bölümde belirtilen uygulama önerileri, üçüncü bölümde ulaşılan analiz sonuçları esas alınarak hazırlanmıştır.Dördüncü bölüm iki temel üzerine şekillenmekte olup, ilk kısımda kredi riskinin azaltılması amacıyla uygulanabilecek politikalar üzerinde durulmuştur. Bu kapsamda kamu kurumları ve bankalarca alınabilecek önlemler ve uygulama önerileri kurumsal krediler ve tüketici kredileri bağlamında ayrı ayrı açıklanmıştır.Kredi riskinin ve sorunlu kredilerin azaltılması amacıyla kamu kurumlarınca alınabilecek önlemler; sektörel kredi sınırlaması, karşılık oranlarının sektörler itibariyle farklılaştırılması, firma bazlı rating uygulamasına geçilmesi, Kredi Garanti Fonu mekanizmasının geliştirilmesi ve kapsamının genişletilmesi, konut kredilerinde bağımsız ekspertiz firmasının merkezi kuruluş tarafından belirlenmesi, kredi kartlarında tek limit tahsisi gibi uygulamalar çerçevesinde açıklanmıştır.Kredi riskinin ve sorunlu kredilerin azaltılması amacıyla bankalarca alınabilecek önlemler ise; sektörel risk analizi ve kredi politikası, sorunlu kredilerin teminat yönünden analizi ve teminatların güçlendirilmesi, büyük tutarlı kredilerde yoğunlaşma riskinin azaltılması gibi uygulamalar çerçevesinde açıklanmıştır.İkinci kısımda ise, kriz gibi olağanüstü dönemlerde sorunlu kredilerin artarak bankacılık sistemine zarar verecek boyutlara ulaşması halinde uygulanabilecek politika önerileri, kamu kurumları ve bankalar açısından açıklanmıştır.Kamu kurumlarına yönelik ilk uygulama önerisi devletin kriz dönemlerinde kuruluşunda öncülük ettiği ve bankaların sorunlu varlıklarını devralarak sektöre likidite sağlayan merkezi bir varlık yönetim şirketinin kurulması olmuştur. İkinci uygulama ise bankalar ile kredi borçlularının bir araya gelerek, borçlarını yeniden yapılandırabilecekleri yasal yapının kurulması olmuştur.Bankalara yönelik ilk öneri, ülkemizde İstanbul Yaklaşımı olarak bilinen uygulamanın geliştirilerek kriz dönemlerinde hayata geçirilmesidir. İkinci uygulama ise artan sorunlu kredi stokunun kurulacak merkezi varlık yönetim şirketine devredilerek, bankaların asli fonksiyonlarına odaklanmasıdır.Sonuç kısmında ise çalışma kısaca özetlenmiş, elde edilen sonuçlar ve buna bağlı olarak getirilen uygulama önerileri değerlendirilmiştir.

Banks? main function is to supplied funds, which they collect from savings owners, to borrowers as credit and thus to obtain interest and commission income. There is a direct linkage between banks? expected profitability and asset quality and the rate of non-performing loans. Thus, non-performing loans, which are defined as return delay with broken return agreement between bank and borrower and probability of loss, not only decrease profitability but also damage the asset quality by decreasing assets? value. Increasing non-performing loans ratio firstly effects the bank which supplied the loans. The bank which can?t receive credits on time, can?t avoid fulfilling its liabilities on time; therefore, the bank faces with liquidity problem and all these increase the fiscal structure problems by deterioration on assets? quality and profitability. Increasing non-performing loans in banking sector causes decrease in the credits to real sector, therefore real sector firms face financial shortage. On the other hand, being taken legal proceedings against non-performing loans can cause lots of firms going bankruptcy, as a result of that unemployment numbers can increase. As it is seen, problems in the banking sector cause economic and social problems by effecting both real sector and overall economy.This study was prepared with consideration of non-performing loans? importance in banking sector. In this context, loans have been divided into two parts and then credit types and sectors which have credit risk intensively and changes in non-performing loans ratios have been studied in sub titles. Banking and sector data which is used in this study, is fundamentally suppliedd from The Banking Regulation and Supervision Board?s interactive bulletin and reports and The Banks Association of Turkey?s reports and publications.With the data obtained from the analysis in order to decrease the credit risk, measures and implementation proposals which can be taken by both banks and governmental institutions, are emphasized. On the other hand, policies to resolution of non-performing loans reserve are emphasized, because despite of the taken measures, it is impossible to get rid of credit risk at wholly and especially in the economic crises period non-performing loans ratios increase extremely high. In this framework, application proposes are given for both governmental organizations and banks.In the first chapter of this study, credit and non-performing credit concepts have been discussed. In this scope, firstly ?credit? and the basic credit types have been defined. Then, credit?s constituents and credit principles have been clarified.In the second part of the first chapter, non-performing credit concept has been explained and the reasons of its occurrence have been defined. Reasons of non-performing credit?s occurrence have been told in two separated part and the effects of non-performing credit have been explained. In this context, effects which are appeared in the creditor bank, banking sector, real sector and the country?s economy, have been briefly explained. After the explanations of non-performing loans? reasons, chief resolution methods have been mentioned. Politics which banks will be able to pursue in the situation that credit became non-performing, have been explained below three titles: continuing to work with the customer, taking legal proceedings against non-performing loans and transferring non-performing loans to asset management companies. In the second chapter, non-performing loans and banking crises have been emphasized, and non-performing loans? numbers with numerical table during the crises environment have been mentioned. In the study, ?October 2000-Februray 2001 Crises, Asian Crises and USA Mortgage Crises? have been selected as examples of crises. In this chapter, firstly, the term of risk has been described, and various risk terms have been mentioned. Within this scope, chief risk types in the banking sector have been emphasized and ?liquidity, interest rate, exchange rate and operational? risk types have been mentioned. The credit risk, which is very important for our subject, has been explained in detailed.In the explanations about credit risk,firstly definition, extent and factors which cause credit risk have been emphasized. Then, implementations for an efficient credit risk management have been mentioned. In the second chapter, lastly, non-performing loans numbers have been analyzed with the context of sample crises. In this scope, at first, banking crisis has been defined and reasons of this crisis have been explained. After that, selected crises? occurrence period and causes have been mentioned briefly, and in the crises periods non-performing loans reached values within a numerical table have been included.In the third chapter, Turkish banking sector?s selected balance sheet components have been analyzed. In this context, firstly, banking sector?s size of asset, credits? and non-performing loans? numbers have been analyzed. After that, credits have been separated into two main parts as ?corporate credits? and ?consumer credits?, then non-performing loans ratios in which credit types and sectors were above the average ratio, have been analyzed. In the analysis of corporate credits; aforementioned credit type?s development, share in the total credits, non-performing loans ratios, its share of non-performing loans and SME credit?s developments and non-performing loans? numbers in this credit type have been analyzed. Regarding the corporate credits, lastly, sectors? non-performing loans degrees and the share of these sectors? non-performing loans in the total have been analyzed. In this scope, 5 sectors which have the greatest share in non-performing loans reserve in the end of 2011 have been analyzed. ?Construction?, ?textile and textile products?, ?wholesale trade and brokering?, ?agriculture, beverage and tobacco industry? sectors are in this content of analysis. In consequence of the analysis, it has been seen that both supplied and non-performing loans? significant part had concentrated in specific sectors and the non-performing loans ratios had differed significantly among sectors. Furthermore, in the research it has been seen that non-performing loans in the specific sectors had been keeping its high degree and had been fluctuating considerably high above the mean. As to analysis of consumer credits, numbers of supplied credits and non-performing loans ratios have been examined in subtypes. In this examination, in which type of consumer credits, non-performing loans ratios had been above the mean in context of ?mortgage, vehicle credits, personal finance credits, other credits and personal credit cards?. After the analysis, it has been observed that non-performing loans ratios had been fluctuating above the mean in specific consumer credit types and non-performing loans ratios have been differentiated significantly in subtypes. Consequent of the third chapter, consumer credits have been analyzed as consumers? profile. In this context; consumer credits? distribution as consumers? income, occupation and age groups have been studied.Obtained findings have showed that consumer credits had densified on low income group and low income group had tended towards consumer credit to satisfy its consume necessities, on the other hand upper income group had used their wealth and income to satisfy its consume necessities. Moreover, in our country by December 2011, approximately half of the consumer credits have been supplied to wage earners who have obtained constant salary, however consumer credits which supplied to self employed people, have been nearly 10% degree. In the research lastly, it has been seen that approximately half of the consumer credits had been supplied to people in the range of 36-55 ages- in other words middle aged group- and consumer credits, which have been supplied to 18-25 aged young people, had constituted 5%. In the forth chapter of the study, reducing and liquidation of non-performing loans have been told and then, measures and implementation proposals which should be taken into account by both governmental institutions and banks, have been stated. Implementation proposals which have been stated in this chapter, have been prepared by using the findings of analysis in the third chapter.The forth chapter has been structured over two fundamental part and in this first part possible politics have been emphasized in order to reduce non-performing loans. Within this scope, measures and implementation proposals which can be taken by governmental institutions and banks, have been explained separately in the context of corporate credits and consumer credits. In order to reduce non-performing loan ratios, measures which can be taken by governmental institutions, have been explained within that framework of implementations as; sectoral credit limitation, diversification of reserve ratios as sectors, changing over to corporation based rating, developing and extending the scope of Credit Guaranty Fund, independent expertise firms being selected by central institution in mortgages, providing only one limit to credit cards. On the other hand in order to reduce non-performing loan ratios, measures which can be taken by banks, have been explained within that framework of implementations as; sectoral risk analysis and credit policy, analyzing non-performing risk with respect to assurance and reinforcing assurance, reducing risk of densifying in big amounted credits.In the second part, politics which can be implied by governmental institutions and banks when non-performing credits? amounts threaten the banking system, have been explained. The first implementation proposal for governmental institutions has been to found a central asset management corporation which is founded with government?s leadership in crises periods and which gives liquidation to sector by taking banks? non-performing assets. And the second implementation proposal has been to establish legal structure for gathering banks and borrowers to make an agreement for restructuring the loans. The first implementation proposal for banks has been to improve the implementation which is known as Istanbul Approach in our country and to put into practice this implementation during the crises period. The second implementation proposal has been to transfer non-performing loans reserve to established central asset management corporation, therefore banks can focus on their real functions. As to conclusion part, study has been summarized briefly, findings and implementation proposals for these findings have been evaluated.