Malatya dut genetik kaynakları parselinde bulunan dut genotiplerinin fenolojik, pomolojik ve morfolojik karakterizasyonu

Abstract

Üzümsü meyveler içerisinde yer alan dut bitkisi, farklı iklim ve toprak şartlarına yüksek adaptasyon kabiliyeti nedeniyle dünyanın pek çok yerinde yetiştirilmektedir. Ülkemizde uzun yıllardan beri dut yetiştiriciliği yapılıyor olmasına rağmen, henüz tescilli bir çeşit bulunmamaktadır. Dut genotiplerinde yapılacak karakterizasyon çalışmaları, ıslah programları, çeşit tescili ve yetiştirme tekniği açısından önem kazanmaktadır. Bu çalışma 2016 yılında Malatya Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü dut genetik kaynakları parselinde bulunan verim çağındaki 75 adet dut genotipinde yürütülmüştür. Çalışmada bitkilerin çiçeklenme ve hasat dönemlerine ilişkin fenolojik özelliklerin, çiçek, meyve, yaprak, yıllık sürgün ve ağaç yapısına ait morfolojik özelliklerin ve meyve kalitesine ilişkin pomolojik özelliklerin belirlenmesi amaçlanmıştır.Morfolojik ölçümlerde gövde çevresi 25.67-114.33 cm, taç yüksekliği 2.70-10.50 m, taç genişliği ise 175-920 cm arasında değişmiştir. Yıllık sürgün ölçümlerinde sürgün boyu 4.70-27.98 cm ve boğumlar arası uzunluk 1.25-3.05 cm arasında değişmiştir. Yaprak ayası uzunluğu 71.23-160.35 mm, yaprak ayası eni 48.61-121.06 mm, yaprak sapı uzunluğu ise 16.75-46.92 mm arasında değişmiştir. Çiçeklerde yapılan incelemelerde; monoik, dioik ve erselik çiçek yapılarına rastlanılmıştır. Çiçek ölçümlerinde dişi çiçek boyu 8.72-23.06 mm, erkek çiçek boyu ise 26.11-48.38 mm arasında değişmiştir. Fenolojik gözlemlerde tam çiçeklenme 22 Nisan-03 Mayıs, meyve olgunlaşma dönemi 13 Mayıs - 22 Haziran ve hasat sonu 01 Haziran - 30 Ağustos tarihleri arasında değişmiştir. Meyve örneklerinde yapılan fiziksel analizlerde meyve ağırlığı 0.77 - 4.27 g, meyve eni 8.86-18.31 mm, meyve boyu 16.38 - 32.04 mm, meyve sapı uzunluğu ise 1.25-11.09 mm arasında değişmiştir. Meyve örneklerinde yapılan kimyasal ölçümlerde SÇKM değeri % 8.30 - 29.60, pH değeri 1.40-6.18, TEA değeri ise % 0.06-1.54 arasında değişmiştir. Teknolojik özelliklerden şıra randımanı % 41.40-70.60, kurutma randımanı ise % 9.97-42.63 arasında değişmiştir. Çalışma sonunda, oluşturulan 36 kriterlik çeşit özellik belgesi kullanılarak genotipler ayrı ayrı tanımlanmıştır. Elde edilen bulgular dut genotipleri arasında fenolojik, pomolojik ve morfolojik bakımdan oldukça önemli bir varyasyonun olduğunu göstermiştir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular hem yetiştiricilik hem de yeni ıslah programlarının oluşturulması bakımından değerlendirilebilir niteliktedir.

Mulberry plant, in grape –like fruit; is grown in many parts of the world thanks to its high adaptability to different climatic and soil conditions. Even though mulberry cultivation has been carried out in our country for many years, there is not yet a registered variety. Characterization studies in mulberry genotypes are important for breeding programs, variety registration and cultivation techniques. This study was carried out on 75 mulberry genotypes in the yield age in the mulberry genetic resources parcel of the Malatya Apricot Research Institute in 2016. In the study; it was aimed to determine the phenological characteristics in relation to harvesting periods of plants, morphological characteristics of flower, fruit, leaf, annual shoot and tree characteristics and pomological characteristics of fruit quality. In morphologic measurements; tree diameter, crown height, crown width ranged from 25.67-114.33 cm, 2.70-10.50 m, 175 to 920 cm respectively. In the annual shoot measures; shoot size ranged from 4.70 to 27.98 cm and internod length ranged from 1.25 to-3.05 cm. Leaf blade length 71.23-160.35 mm, leaf blade width 48.61-121.06 mm leaf stalk length ranged from 16.75 to 46.92 mm. In the flower structure examinations; Monoic, dioic and hermaphrodite flowers were found. In flower measurements; female flower size 8.72 - 23.06 mm, Male flower size ranged from 26.11 to 48.38 mm. In phenological observations; full flowering were on 22 April - 03 May the fruit ripening period changed from 13 May to 22 June and the harvest end were from 01 June to 30 August. In physical analyzes made on fruit samples: fruit weight; 0.77 to 4.27 g, Fruit width 8.86 - 18.31 mm, Fruit size 16.38 - 32.04 mm, Fruit stalk lengths ranged from 1.25 to 11.09 mm. Chemical measurements made on fruit samples; % TSS value 8.30 - 29.60, pH value 1.40 to 6.18, % TA value ranged from 0.06 to 1.54. Must yield the technological characteristics of the product ranged from 41.40-70.60 %, Drying output efficiency ranged from 9.97 to 42.63 %. At the end of the study, Genotypes were individually defined using 36 criteria descriptors generated. The findings have shown that there is a very important variation between the mulberry genotypes in terms of phenological, pomological and morphological aspects. The findings obtained with this study can be evaluated both in terms of breeding and the establishment of new breeding programs.