Ulusal hanehalkı cepten sağlık harcamalarının finansmanda dikey hakkaniyet açısından değerlendirilmesi

Abstract

Sağlık hizmeti ihtiyacının önceden belirlenebilir nitelikte olmaması ve sağlık hizmetleri kullanımının bireyler ve hanehalkları üzerinde öngörülemeyecek finansal yük yaratma olasılığı, sağlık harcamalarının finansal yüküne karşı güvence sağlayan sosyal ve özel sağlık finansman kaynaklarını doğurmuştur. Sağlık hizmetleri finansman kaynaklarından biri, farklı ülkelerde değişik bileşimlerde kullanılan ve en az finansal koruma sağlayan sağlık amaçlı cepten harcamalardır. Cepten sağlık harcamalarının bir toplumdaki bireyleri ve hanehalklarını hakkaniyet açısından olumsuz şekilde etkileme olasılığı vardır. Hakkaniyetli bir sağlık finansman sistemi, sağlık hizmetlerine yapılan ödemelerin, ödeme gücüyle orantılı olmasını gerektirir. Türkiye'de cepten sağlık harcamalarının ortaya koyulduğu araştırmalar bulunmakla birlikte, cepten sağlık harcamaları ve dikey hakkaniyet arasındaki ilişkiyi doğrudan inceleyen bir çalışma bulunmamaktadır. Ayrıca, Türkiye sağlık hizmetleri sunumu ve finansmanında son yıllarda önemli değişiklikler gerçekleştirilmiştir ve bu değişikliklerin cepten sağlık harcamalarını etkileyebilme olasılığı bulunmaktadır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye genelinde hanehalklarının sağlık hizmetleri kullanımında yaptıkları cepten harcamaların hakkaniyet açısından değerlendirilmesidir. Bu amaç kapsamında Türkiye İstatistik Kurumu Hanehalkı Bütçe Anketi 2003-2005 verileri kullanılarak, toplam 42.867 hanehalkından cepten sağlık harcaması yapmış olan 18.682 hanehalkı (%43,6) araştırma kapsamına alınmıştır. Cepten harcamalarda dikey hakkaniyet incelenen yılların her yıl için ayrı orantı yaklaşımı, Kakwani endeksi ve çok değişkenli genelleştirilmiş doğrusal model analizleri ile değerlendirilmiştir. Orantı yaklaşımına göre, incelenen tüm yıllarda, birinci gelir dilimindeki hanelerle karşılaştırıldığında, daha yüksek gelir dilimindeki hanelerin gelirleri içinde cepten sağlık harcaması payının azaldığı bulunmuştur. Bu bulgu, ayarlanmış çok değişkenli analizde de doğrulanmıştır. Kakwani endeksi değerleri incelenen her üç yıl için de negatif olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak, Türkiye'de 2003-2005 yıllarında cepten harcama azalan oranlı bir sağlık finansman kaynağı olmuştur ve dolayısıyla cepten harcamalarda hakkaniyet sağlanamamıştır. Cepten harcamalarda hakkaniyetin iyileştirilmesine yönelik sağlık politikalarında değişiklik yapılması gerekmektedir.

Because the need for healthcare and the liability of financial burden on individuals and households cannot be predicted in advance, social and private financing mechanisms have been generated to provide protection against financial burden of health expenditures. One of the financing mechanisms with the least financial risk protection is the out-of-pocket payments used in different countries, in different forms. Out-of-pocket payments might have a negative effect on individuals and households in terms of equity. An equitable health financing system must ensure that payments are in accordance with the ability to pay. Although there have been research conducted on health expenditures and out-of-pocket payments in Turkey, they all lack the link between out-of-pocket payments and equity. Additionally, Turkey has been going through a transition process on healthcare delivery and finance, and these changes might have affected out-of-pocket payments for health care. The aim of this study is to analyze households? out-of-pocket payments for healthcare in terms of equity in Turkey. For this purpose, data from Turkish Statistical Institute Household Budget Survey 2003-2005 were used and a total of 18,682 households (43.6%) who made out-of-pocket payments out of total 42,867 households constituted the study population. Equity in out-of-pocket payments was analyzed by employing the proportion approach, Kakwani index, and generalized linear model analysis. Proportion approach showed that, in each year analyzed, when compared to households in the lowest income quintile, those in higher quintiles spent lower proportion of their income as out-of-pocket payments. The adjusted multivariate analyses supported this finding. Kakwani index of negative value was found for each year. In conclusion, the out-of-pocket payments in Turkey between the years of 2003-2005 were a regressive source of funding for healthcare. Health policy changes need to be made in order to improve equity in out-of-pocket payments.