Temel sorunları ve özel teşebbüs katılımlı yeni dönemiyle Türk çay sektörü

Abstract

ÖZET Kendine özgü bir içecek olarak çay, insan hayatında önemli bir yere ve değere sahiptir. Çay genel olarak tropikal bölgelerde, nemli ve yağışlı alanlarda yetişmektedir. Halen 40 ülkede çay tarımı yapılmakta, yıllık kuruçay üretimi 2,5 milyon tona ulaşmaktadır. En önemli üretici ülkeleri Hindistan, Çin, Srilanka, Kenya, Endonezya ve Türkiye oluşturmakta dır. Türkiye'de çay tarımı Doğu Karadeniz şeridinde sürdürülmekte, bölgede yer alan kamu (ÇAYKUR) ve özel teşebbüs fabrikalarında işlenerek kuruçay elde edilmektedir. Türkiye, çay tarihindeki oldukça yakın geçmişine rağmen, üstün gelişme performansı sergileyen ülkelerden biri olmuş ve bu alanda önemli büyüklüklere ulaşmıştır. Bununla birlikte, sektör, bünyesinde temel nitelikte ve yapısal sorunları da taşımaktadır, örneğin üretim ve tüketimde, diğer ülkelerden farklı olarak yıldan yıla keskin değişmeler göstermektedir. Türkiye, ihraç potansiyeline sahip bir ülke konumunda olmasına rağmen, dünya çay ticaretinde kendine kalıcı bir yer edinememiştir. Arızi nitelikteki dış satımın ise, düşük birim fiyatlar nedeniyle ticari yönü bulunmamaktadır. Bütün bu olumsuz yansımaların temelinde, üretim maliyetlerinin yüksekliği kadar, özellikle dünya standartlarına uygun, kaliteli çay üretilememiş olmak yatmaktadır. Kalite sorununun odağında ise, kuşku yok ki, niteliksiz yaş yaprak Vhasadı yer almaktadır. Tura bilimsel veriler, çay üretmeye en elverişli materyali, çay bitkisi üzerinde lif vermeyen ikibuçuk yapraktan ibaret tepe tomurcuğu olarak tanımladığı ve bunun el ile toplanması gerektiğini belirlediği halde, Türkiye'deki uygulamalarda, diğer ülkelere göre çok önemli farklılıklar ve sapmalar vardır. Bu şekilde niteliksiz ürün hasadı, bir yandan işlemede kapasite darboğazı yaratırken, diğer taraftan, üretilen kuruçayda miktar ve kalite yönünden olumsuz sonuçlara neden olmaktadır. Türk çay sektöründe hakim tekel yapı 1984 yılı sonların dan itibaren kaldırılmış ve özel teşebbüse çay üretip satabilme olanağı sağlanmıştır, özel teşebbüs, geçen süre zarfında, sektörde önemli bazı atılımları gerçekleştirmişse de, beklenen ve istenen performansı gösterememiştir. Çay sektöründe mevcut olumsuzluklara damgasını vuran ve temelini oluşturan niteliksiz yaş yaprak hasadının, iyi ürüne yüksek fiyat anlayışı çerçevesinde yeniden gözden geçirilerek düzeltilmesine ihtiyaç vardır. Bu yoldaki atılımın, özel teşebbüsün dinamik karekteriyle gerçekleştirileceğine inanıl maktadır. VI

SUMMARY Tea with own speciality has an substantial place and value in human life. Tea, generally, grows in tropical, humidity, and rainy lands. At present, world's largest produ cers of tea are India, China, Sri Lanka, Kenya, Indonesia and Turkey. In Turkey, tea plantations have been growing throughout the Blacksea region, and within the same region, tea leaves have been processing by the private factories and as well as by the state-owned factories, managed by the state enterprise (ÇAYKUR). Even though Turkey is a newly tea producing country, it become evident that Turkey has performed impressive growth in the production of tea in a short time period, and tea production relatively is increasing in large amounts over time. However, tea sector in both farming and processing levels has. created its own structural problems. For instance, in both production and consumptoin, tea sector has shown sharp fluctuations from year to year as compared with other major tea producing countries. Even though Turkey has potential to export tea, it could not success to take a permanent place among the major tea exporting countries. Due to low unit prices, tea export which is made rarely does not have a commercial aspect in Turkey. All negative reflections which faced in the tea sector arise from high cost of production as well as low quality of production, comparing to world standards. Undoubtly, improper VIIplucking in the tea plantations leads inadequate production in terms of quality. Even though all scientific studies are agreed upon that the most proper method which yields the best grade of tea is to pick the most tender leaves of the tea plant that is about 2,5 leaves on the top of tea bush with no f lament to harvest tea bush by hand, in Turkey, compare to other tea producing countries, the methods of picking leaves of tea plant are improper and so, it is the cause of low quality in the production. Due to improper harvesting in the tea plantations, factories have faced over and inadequate supply. Consequently production of black tea has been neqatively affected in both quantitively and qualitively. Since the end of 1984, monopolistic position of the government in the Turkish tea sector has been removed and so, private sector has been started to process and to sell tea in the market. Although private sector, made some improvements in the sector, its performance was not satisfactory enough. As indicadet above, improper harvesting in the tea plantations as a source of porblems in the sector can be solved by reviewing price policy in the basis of paying high price for the qualified harvest. It is believed that dynamic charecteristic of private enterprise will be able to correct problems, faced in the tea sector, by itself. VIII