Reji idaresi (1908-1925)

Abstract

Dünyanın en yaygın alışkanlığı olan tütün tüm dünyada olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğunda da kısa süre içerisinde yaygın bir tutku haline dönüşmüştü. Ülkede değişik grupların farklı tepkileriyle karşılanan tütün uzun yıllar imparatorluk idarecileri tarafından ekonomik yönden değerlendirilmemiştir. 1883 yılında tütün geliri Osmanlı dış borçlarına karşılık olmak üzere, Duyun-u Umumiye'yle yapılan anlaşmalarla tekel işletmesi olarak kurulan Reji İdaresi'ne (Müşterek Menfaa İnhisar-ı Duhan-ı Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye) verilmiştir. Reji'nin gelirinden Duyun-u Umumiye'ye sabit bir pay aktarıldıktan sonra Osmanlı Devleti ile belirlenen oranlarda karının paylaşılması esaslarında anlaşılmıştır. Kar payının paylaşımı esasına dayandırılmış olması, Osmanlı Hükümeti tarafından da destekleneceği kanısını ortaya çıkarmıştı.Ancak Reji'nin tütün ekim alanlarına kısıtlama getirmesi, çiftçinin tütününü koyacağı depolan yeterli sayıda inşaa ettirememesi, iç piyasaya kalitesiz tütün sunması, Reji çalışanlarının çoğunluğunun gayr-i müslim oluşu ve üreticiye iyi davranmaması, fiyatlandırma ve tartı işlemlerinde üreticiyi tatmin etmemesi gibi sebepler tütün kaçakçılığını doğurmuş; Reji İdaresi'nin kaçakçılığı kendi kolcu kadrosuyla önleme faaliyeti, köylüyle Reji arasındaki çatışmayı büyütmüştü ki bu durum Osmanlı hükümetinin tutumunda da kararsızlıklar ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Üretici, yabancı bir şirketin tütün üretimlerinin her aşamasında kendilerine karışmasını kabullenememekteydi. Reji İdaresi ise maliyetin artmasının kaçakçılığı önleme masraflarından kaynaklandığını ifade ederken, kaçakçılıkla mücadelede yeterli desteği sağlayamayan Osmanlı Devletini suçluyordu.Devlet içinde devlet gibi örgütlenen bir şirket Osmanlı Devleti ve tütün üreticileri için bir an önce kurtulması gereken büyük bir sorun haline dönüşmüştü.Bu sorun II. Meşrutiyet idarecilerince sorgulanmasına rağmen, ülkenin içinde bulunduğu savaş koşulları Reji'nin kaldırılmasını önlediği gibi, imtiyaz süresinin uzatılmasına da ortam hazırlamıştır. Mustafa Kemal Paşa'nın başlatmış olduğu bağımsızlık mücadelesi içerisinde ekonomik bağımlılıklar da ele alınmıştı. Nitekim tütün üretiminden pazarlanmasına kadar her aşamada üreticinin karşısına çıkan Reji de 1923 İzmir İktisat Kongresi'nde ele alınıp, kaldırılmasının gerekliliği kabul edilmişti. Reji inhisarının kaldırılması karan 1924 yılında şirket yetkililerine bildirilerek, 4 Mart 1925 yılında da Hükümet inhisarı şekline dönüştürülerek millüeştirilmişti. VI

Tobacco which was everyone's ambition in the world, has also become Ottomans' ambition in a very short time. Since the country had different nations, they had different reactions to tobacco; as a result it was not profitable for a very long time. In 1883, the tobacco income was given to Reji Managament, ( Regie Cointeresse de Tabac de I'Empire Ottoman.) which was established as a monopoly managing after the agreement with Common Debts Department, to pay foreign debts. After giving Common Debts Department a partion from the income, the Reji company agreed to share the profit at an agreed partion with Ottoman Empire. By giving a partion from the profit the Reji company thought that the Ottoman Empire would support them. Some problems like Reji company's restricting the planting fields, not building enough warehouses, marketing poor quality tobaccos in domestic market, employing Non-muslims who treat procedures badly, not satisfying the procedures with fee and the weighing all caused tobacco smuggling. The Reji Administration tried to prevent the smuggling with his own watchmen, which caused a big conflict with the procedures and the management. This situation also caused instability in Ottoman Empire's way of behaving. The procedures could not accept the Reji Company's interfering them with every step of their productions. The Reji Company claimed that the increase in the cost was because of their spending more money onto prevent tobacco smuggling, and they also accused the Empire of not supporting them in preventing smuggling. Soon the company became a problem for the Empire and the tobacco producers because it was serving gas a government in government. This problem was investigated by the Second Constitutional Monarch administrators There was a war in the country then, as a result the situation not only prevented the abolishing of the company but also caused the extending of the government concession. Mustafa Kemal started independence both in social and economical life. In 1923 in İzmir Economy Congress it was decided that the Reji Company, which was against the producers in producing and marketing tobacco, should be abolished.The abolishing of the Reji monopoly was informed to the firm administrator in 1924. In 4 March 1925, the firm was nationalized as the Government Monopoly. vn