İstanbul müze ve saraylarında bulunan yazma eserlerin koleksiyonu

Abstract

ÖZET Fırça ve kalıp yardımı ile kumaş desenlendirilmesi işlemine yazmacılık, ürünlere ise yazma adı verilir. M.Ö.7000 yıllarına ait Hitit Sanatı eserleri arasında bulunan mühür damgaları en eski kalıp örnekleridir. Türk yazmacılığında en zengin örnekler İstanbul Bölgesi kaynaklıdır. Buna ait en eski bilgi III.Murat dönemine aittir. Yazma sanatında doğal elyaflardan yapılmış-pamuk, keten, ipek, yün- tekstiller kullanılır. Bu tekstillerin üzerine sentetik boyarmaddelerin bulunması ve yaygınlaşmasını kadar doğal boyarmaddelerden hazırlanmış boya çözeltisi ile desenlendirme yapılmıştır. Kullanılan boyanın kumaşa tespiti için çeşitli yöntemler kullanılır. Bunlar; direkt baskı, aşındırma baskı ve rezerve baskıdır. Bu yöntemlerin uygulanması sırasında fırça kullanılarak yapılan yazmalara kalem işi, el kalıplan kullanılarak yapılan yazmalara kalıp işi, hem fırça hem de kalıp kullanılarak yapılan yazmalara kalıp-kalem işi denir. Yazmalara; kullanılan renk adedine göre zemin renginin dışında siyah ya da beyaz baskılı yazmalara karakalem, çok renkli yazmalara elvan yazmaları denir. Yazmalarda bitkisel, geometrik, yazı ve figüratif motifler çeşitli şekillerde kompozisyon ve desenler oluşturur. Kullanılan motif, renk ve kompozisyon yörenin özellikleri ve kullanım yerine göre şekillenir. Başörtüsü, seccade, mendil, sofra örtüsü gibi kullanım amaçlı baskılı ürünler bulunmaktadır. Türk yazmacılığında her yörenin kendine has bir ahengi bulunur. Bu araştırma Topkapı Sarayı Müzesi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Müzesi, türk İslam Eserleri Müzesi, Türbeler Genel Müdürlüğüne bağlı Aziz Mahmut Hüdai Türbesi, Sadberk Hanım Müzesi'nde yapılmıştır. Toplam 197 adet eser tespit edilmiştir. Eserler 18 yy. sonu ile 20 yy. başı arasında tarihlendirilmektedir. Kullanım yeri açısından çoğu yemeni ve bohçadır. Seccade, destimâl ve tılsımlı gömlek örneklerde bulunmaktadır.Genellikle kalıp-kalem işi ve kalıp tekniği kullanılmıştır. Karakalem destimâl yazmaların dışındaki örneklerde elvan yazmalarının ağırlıklı olduğu görülür Bu eserler belirtilen kurumların depolarında muhafaza edilmektedir. Büyük bir kısmı daha önce sergilenmemiştir.

SUMMARY Printing art is defined as shaping and designing of the patterns on fabries by using hand painting or block printing techniques. Block print is the name given for these products. The oldest block printing examples are the stamps which belong to Hitit art in 7000 B.C. The common examples of Turkish printing art are found in Istanbul, The oldest type of this kind belongs to the time of III. Murad. In this art of printing, the natural materials like cotton, linen, silk and wool are used as the textile materials. Until the invention of synthetic dyeing agents, the shaping and designing are done by natural dyeing aqents. Various fixing methods are used to fix the colors of the fabric. These are direct, and reserve printing. The prints done by hand printing are called hand-painted, by block printing are called block-printed and both by hand and block printing are called block-hand print. According to the types of colors, the charcoal prints are done by black and white and coloured prints are done by many colors. In prints, various compositions and designs are developed by floral, geometric, figurative and yazı motivs. The motivs, colors and compositions are shaped and designed according to where the products are used. Scarves, prayer rugs, morning handkerchieves, quilt covers are the examples of such originated in each region of Turkey. In their study, the total of 197 products are subjected to examination in Topkapi Palace Museum, Istanbul Municipalty City Turkish Museum, Turkish Islamic Arts Museum, Tomb General Directorship, Sadberk Hanım Museum. The products belong to the time between the end of 18th and begining of 20th century. Most of them are yemeni and bohçatype print. Prayersrugs destimâl and tılsımlı gömlek are olso present. Generally block- printed and block printed-hand printed techniques are used. Besides the charcoal print, coloured print is also frequenty used. The products are reserved in the stores of the museums. They are carefully stored and most of them are not exhibited before. IX