13. yy.`dan günümüze kadar İran ve Anadolu`da cicim örnekleri

Abstract

ÖZET Tezin başlangıcında `Cicimin Tanıtımı` bölümünde değişik sözlükler, ansiklopediler ve yazılı kaynaklardan yola çıkılarak cicimin tanıtımı yapılmıştır.Cicim coğrafi bölgelere göre, cicim,cecim,cacım olarak söylenmektedir. Cicim, kelime anlamı ile; Bir çeşit dokuma tekniği, hem de bu teknikle dokunmuş eşyaları ifade eder. Nitekim cicim, desenli veya desensiz, yün, pamuk veya ipekten dokunmuş havsız dokuma çeşitlerinin bir türüdür. Bu araştırmada baş vurulmuş kaynaklarda 14.yy'dan öncesine ait bir belgeye rastlanmamıştır. H.yy'dan sonraki minyatürlerde cicim,yaygı,örtü ve törelerde kullanıldığını görmekteyiz. 14 yy. da bu seviyeye erişmiş tekniğin geçmişi daha öncelere dayanması gerekir. Araştırmanın coğrafi bölgelerijran (Azerbaycan bölgesi,Fars ili) ve Türkiye (Anadolu) olarak ele alınmıştır. Azerbaycan bölgesinde, Şahsevenler, Fars il'inde ise Kaşkaylar göçebelik hayat tarzına tabii olarak dokumacılık geleneğini devam ettirmektedirler. Anadolu'da ise yerleşmiş Türkmen topluluklarında ve kısmen de yörükler ( Toros dağlarında) arasında bu geleneği görmekteyiz. Cicim genelde yaygı, örtü (tandır örtüsü, yatak örtüsü,perde) eşyalarını taşıması için çuval, heybe, hurç, torba şeklinde kullanılmaktadır. Cicim dokumaları sadece maddi bir gereksinim için değil. Manevi işlevler için de yapılmıştır. Bunlar gelin örtüsü, çeyiz örtüsü, cenaze örtüsü g, görevleri vardır ve sadece bu maksatlar için kullanılır. Bazen de bu dokumaların hediyelik amaçlı dokundukları bilinmektedir. Cicim halagöçebe hayatı sürdüren topluluklarda önemini yitirmemiştir. Günümüzde şehir ve kasabalarda döşemelik dokuma, çanta ve süs olarak kullanılır. Cicim dokuma tekniği iki ayrı başlık altında, çözgü yüzlü desenliler ve atkı takviyeli desenliler olarak incelenmektedir. Çözgü yüzlüde atkı iplikleri çözgü ipliklerinin arasında kaldığından renklendirme ve desenleme çözgü ipliklerindedir. Atkı takviyeli desenlilerde zemin dokusu, atkı yüzlük veya bezayağıdır. Her iki ülkede bildiğimiz bölgelerde desen ve motifler araştırıldı. Her bölgenin kendine ait motifleri olmasına rağmen,ortak olan motifler ve uygulaması zor olan motifler görülmektedir. Motiflerin ortak olmasının nedenlerinin başında, sözü edilen toplulukların ortak geçmişlerinin olmasıdır. Birçok dokuma terimlerinin de ortak olması yani aynı şekilde söylenmesi de bu fikri desteklemektedir. Dokuyucular geleneklerinde yer alan renk, desen ve motifleri kullanırlar. Bu özellikler, her bölgeye göre, farklılıklar gösterir. Şöyle ki, İran'da zeminde koyu renkler,Anadolu'da ise yöreye tabii olarak açık ve koyu renkler birinci sırada yer almaktadır. Cicim dokumacılığında kullanılan asıl malzemeler yün, kıl, pamuk ve ipekten ibarettir. Bu malzemeler dokuyucular tarafından hazırlanır, günümüzde ise bazen bu ipler hazır olarak satın alınır. Dokuma tezgahını incelediğimizde her iki bölgede, yatay ve dikey olarak iki çeşit tezgaha rastlarız. Genelde yatay tezgahlar Şahseven yörükleri arasında,dikey tezgahlan ise yerleşmiş yörükler ve köylerde daha fazla kullanılır. Bunun yanı sıra boyar maddeler, tarama, eğirme, bükme aletleri de bölgelere göre küçük farklılıklar gösterir. VI

SUMMARY Description of Jijim is done in the beginning of the thesis after researching many written sources such as dictionaries, encyclopedias. The word `Jijim` is pronounced as `jejim, jajim,` differently in various regions. It conceptually refers both a kind of weaving technique and the piece itself which is woven using this technique. Consequently, `Jijim `is a kind of pileless weaving technique, made of cotton, wool and silk regarding with pattern or without pattern. In the framework of the thesis we could not find any material going back earlier than 14th century. Indeed, the jijim can be easily seen as being used to cover or flat woven item in the ceremonies which are depicted on miniatures. Relating our research we focused on Iran (Azarbeycan and Persian region) and Turkey for jijim making. Shasevan groups in Azarbeycan and Quashgais in Persia have been still weaving jijim as being a part of their nomadic life. On the other hand, in Turkey, Turkoman groups who settled in Anatolia and semi-nomadic groups on Taurus mountains in S. Turkey, have been keeping this traditional weaving technique. Jijim is usually used for cover (bread cover, eating blanket, bed cover, curtain) as well as carrying the goods (grain sack, bag, saddle bag etc.). Jijim is woven not only for commercial purposes but also for their own usage such as bride cover, dowry piece, funeral cover. It is also known that they are made to be given present. Today, it is used for decoration purposes, making bags and cloth to cover sofas in the big cities. Regarding jijim weaving techniques we can categories in two section as weft patterned technique and extra weft vnbrocaded technique. In weft patterned weaving coloring is done by warps as because wefts stay among warps. In extra weft brocaded technique, ground weaving is weft patterned or plain weave. The patterns were researched among the regions. Although each region has their own peculiar designs they sometimes have common patterns even though patterns which are so hard to make. To use common motifs is one reason that these groups have same historical backgrounds. Especially they have similar names in their weaving lexicon among these remote areas. Actually, Weavers use their own traditional color schemes and design compositions. It might differ from region to another. In Iran, they use dark colors on the ground color of jijim where as in Anatolia, they use dark or light colors depending on the region. The major materials used in jijim weaving are wool, goat hair, cotton and silk, which are prepared by weaver. Today weavers buy them directly in the market. We see two different weaving looms such as vertical and horizontal in both regions. Horizontal looms are generally used among Shasevan nomads and vertical looms are usually used among the settled nomads and in the village. And also dying materials, combing, spinning and plying of the material show small difference among the regions. vm