XV. ve XVII. yüzyıl Osmanlı tarih yazıcılarına göre Deşt-i Kıpçak ve Altın Orda

Abstract

Tarihin erken devirlerinden itibaren pek çok devlete ev sahipliği yapmış olan Deşt-i Kıpçak coğrafyası, bu devletlerin askeri, siyasi, ticari ve sosyo-kültürel özelliklerini bünyesinde toplayarak sonraki devirlere yansıtmıştır. XIII. ve XV. Yüzyıllar arasında Deşt-i Kıpçak'ta hâkimiyetini sürdüren Altın Orda Devleti, Doğu Avrupa ve Karadeniz'in kuzeyine yerleşmiş, askeri ve siyasi gücüyle bölgede otorite olmayı başarmıştır. Altın Orda Hanlarının Anadolu ile olan ilişkisi Türkiye Selçuklu Devleti zamanında kurulmuştur. Osmanlı Devleti güçlenmeye başladığı yıllarda Altın Orda çöküş sürecine girdiği için, iki devlet arasındaki münasebet oldukça zayıftır. Altın Orda Devleti'nin yıkılmasının ardından Cengiz oğullarının bölgedeki varlığı, kurulan hanlıklar vasıtasıyla devam etmiştir. Osmanlı Devleti'nin Deşt-i Kıpçak ile olan ilişkisi daha çok Kırım Hanlığı aracılığıyla gerçekleşmiş, bu sürecin başlamasında Kefe'nin fethi kırılma noktası olmuştur.Bu çalışmada XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlı Kroniklerindeki Deşt-i Kıpçak Altın Orda ve ardıllarına dair bilgiler incelenmiştir. Bu doğrultuda, Deşt-i Kıpçak coğrafyasının fiziksel özelliklerine değinilerek, bu bölgede yaşanan olaylar ortaya koyulmuştur. Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı arasındaki askeri, siyasi ve ticari ilişkiler değerlendirilmiştir. Ayrıca Osmanlı müelliflerinin Tatarlara bakışı ortaya koyulmuştur. Bu bilgiler çerçevesinde yapılan değerlendirmelerde müellifler, olayları anlatırken Osmanlı Devleti'nin Cengiz oğullarından daha üstün olduğunu hemen her fırsatta dile getirdikleri görülmüştür. Osmanlı kroniklerinde Cuci oğullarının yanısıra, İlhanlı Devleti ve Çağatay ulusuna, bilhassa Timur dönemine ait, veriler oldukça fazla olsa da biz konumuzu Cuci ulusuyla sınırlandırdığımız için bu bilgileri dışarda bırakmak durumunda kaldık.Anahtar Kelimeler: Deşt-i Kıpçak, Cuci Ulusu, Kırım Hanlığı, Kefe, Altın Orda,Suğdak.

The Desht-i Qipchaq geography, which has hosted many states since the earliest periods of history, has reflected on following eras by incorpotating the military, political, commercial and socio-cultural characteristics of these states. Golden Horde, which maintained its dominance during the XIII. ve XV. Centuries in Desht-i Qipchaq, has settled in Eastern Europeand the North of the Black Sea, and has become an authority in territory with military and political power. The relationship beween Anatolia and Golden Horde Khans established in the period of Turkiye Seljuks State. As Golden Horde entered into period of collapse when Ottoman Empires has began to strengthen, the realtionship between these two states was rater weak. After the collapse of Golden Horde, the presence of sons of Genghis Khan continuied by the establisment of Khanatesin the region. The relationship between Ottoman Empire and Desht-i Qipchaqwas mostly done by Crimean Khanate, at the begining of this process conquest of Kefe become breaking point. In the current study, the information about Desht-i Qipchaq and ulus of Jochi in XV. and XVI centruies Ottoman Chronicles are examined. In the context of the research, by referring to physical properties of Desht-i Qipchaq, the events that have taken place in this region are revealed.The military, political and commercial relations between Ottoman State and Crimean Khanate is evaluated. In addition, the Ottoman authors' view of Tatars is explained. In the assessments made in the framework of this information, it is seen that authors expressed in the every opportunities that the Ottoman State was superior to the Genghis Khanates. Besides Khanates of Cuci, there are a lot of data belonging to the Ilkhanid State and Chagatai nation, especially Timurids period in Ottoman chronicles. We had to keep out this information, because we restricted our subject matter to the ulus of Jochi.Keywords: Desht-i Qipchaq, ulus of Jochi, Crimean Khanate, Golden Horde, Kefe,Suğdak.