16.- 17. yüzyıl Osmanlı kumaş, halı ve kilimlerinde şemse motifi

Abstract

Bu çalışmada şemse motifi tanımlanmış ve İslamiyetten önceki Türk sanatında simgesel olarak taşıdığı değer araştırılmıştır. Yalnızca Türk topraklarında değil diğer yakın coğrafyalarda da kullanılan bu motifin mitoloji ve inançlardaki yeri de irdelenmiştir. Bu kültürler arasındaki etkileşimlerin şemse motifi üzerinde önemli etkileri olduğu tespit edilmiştir. Bu kültür etkileşimleri ile birlikte çağlar boyunca şemse motifinin anlam ve biçim yönünden geçirmiş olduğu evreler görsel eklerle desteklenerek açıklanmaya çalışılmış, ayrıca motif biçimsel yönden sınıflandırılmıştır. Bunun yanı sıra şemse motifinin Türk kumaş, halı ve kilimlerinde uygulanış biçimleri araştırılmış ve incelenmiştir.Türk el sanatlarında halk tarafından üretilen tekstillerin motifleri genellikle geometrik, Saray'dakilerin ise genellikle bitkiseldir. Halkın bünyesindeki motif ve desenlerin çok değişikliğe uğramadığı, bununla birlikte Saray için üretilen dekoratif objelerde geleneksel motiflerin yanı sıra kimi dönemlerde farklı kültürlerin etkileşimleri ile yeni motiflerin kullanıldığı görülmektedir. Şemse motifi de Osmanlı sarayındaki tekstil ürünlerinde yuvarlak ve oval biçimlerde, Saray dışındaki tekstillerde sekizgen, altıgen, eşkenar dörtgen, bazende dörtgen biçimlerinde yer alır.Sonuç olarak, bu çalışma şemse motifinin köklü bir inanç ve kültür geleneğinden gelmiş olduğunu, yüzyıllarca anlam ve biçim yönünden değişimlere uğramasına karşın kullanılmaktan asla vazgeçilmediğini gösterir. 16. ve 17. yüzyıllarda Türk kumaş, halı ve kilimlerinde uygulanış şekilleri ile ilgili elde edilmiş bilgiler bu çalışmada toplu olarak sunulmuştur.

Le présent travail intitulé ?Motif soleil dans les tissus, les tapis et les kilims ottomans du 16ème et 17ème siècle? commence en définissant le motif soleil et continue en étudiant sa valeur symbolique dans les arts turcs préislamiques. Ce motif est utilisé non seulement dans le territoire turc mais aussi dans les régions voisines et le mémoire étudie sa place importante dans la mythologie et les croyances des peuples concernés. Le travail note également l?impact des interactions culturelles sur le motif soleil. Dues à ces interactions culturelles, les transformations aussi bien sémantiques que formelles subies par ce motif à travers les siècles ont été illustrées par les annexes visuelles et, les diversités formelles du motif ont été classifiées. Après avoir suivi l?évolution du motif à travers son histoire, le travail se focalise sur l?usage du motif soleil dans les arts de textile, tapis et kilim ottomans pour étudier les modalités de son application.Dans les artisanats turcs, les motifs des tissus produits par les paysans sont plutôt géométriques alors que les motifs utilisés pour les tissus du Palais impérial sont des représentations de fleurs stylisées. Les motifs reproduits par le peuple ne changent pas beaucoup tandis que l?on rencontre une grande diversité sur des objets décoratifs créés pour la Sublime Porte : à côté des motifs traditionnels, figurent de nouveaux motifs dus aux interactions avec de différentes cultures dans certaines périodes. Le motif soleil est alors reproduit par ses variantes en forme ronde ou ovale sur les textiles du palais à l?inverse des textiles du peuple où il est plutôt en forme de carré, de losange, d?hexagone ou d?octogone.Enfin, ce mémoire démontre le fait que le motif soleil provient d?une riche tradition de culture et de croyances, qu?il a subi des transformations au cours des siècles mais qu?il n?a jamais cessé d?être utilisé. Il met surtout l?accent sur les modalités d?usage de ce motif dans les tissus, tapis et kilims ottomans des 16ème et 17ème siècles.