19.-20. yy. arası Bakü grubu halıları

Abstract

ÖZETAzerbaycan Cumhuriyeti'nin başkenti Bakü (Bakı), tarihi geçmişi, kültürel zenginliği yanında, önemli bir sanayi merkezi olmuştur. Bakü şehrinde ve Abşeron yarımadasında insanlar çok eski zamanlardan yerleşerek yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bunun nedeni Bakü şehrinin iklimi, fiziki-coğrafi konumu, kuzeyden ? güneye, batıdan-doğuya geden göç ve ticaret yollarının kesişmesi, İpek Yolu üzerinde olması önemli rol oynamıştır. Bakü ekonomisinin önemli bölümünü petrol ve tuz üretimi, Bakü ve Abşeron bölgesinde yetiştirilen boyagotu ve safran (zeferan) oluşturmaktadır. 16.?18. yüzyıllarda zanaatkârlık, özellikle halıcılık daha da gelişmiştir. Bu gelişme 19.?20. yüzyıllarda artan siyasi değişimler Bakü Halı Dokuma Sanatını da etkilemiştir. Tüm dönemlerde Bakü'nün önemli dokuma merkezlerinde halı dokumacılığı devam etmiştir.Bakü grubu halıları Abşeron köyleri; Novkhanı, Göredil, Nardaran, Bülbüle, Fatmayı, Gala, Merdekan, Khile köyü yanı sıra Khızı bölgesi ve Gedi, Hil, Keş, Fındığan halı dokuma merkezlerinde dokunmaktadır. Bakü halıları Khile-Buta, Khile-Efşan, Novkhanı, Surakhanı, Göredil, Fatmayı, Fındığan, Gedi vs isimleriyle ünlenmiş ve tüm dünyada tanınmıştır. Bu halılar yumuşak olmaları, renklerinin yoğunluğu, desenlerin özgünlüğü ve nakışlarının inceliği bakımından farklıdır. Bunlarla birlikte Bakü grubu halıları, Guba, Şirvan bölgelerinde dokunan halıları da kapsamaktadır. Pirebedil, Zeyve, Şahnezerli, Şilyan, Şirelibey, Çuhanlı, Bico, Sor-Sor isimli halılar zengin ve karmaşık nakışlı kompozisyonlarıyla ünlüdür. Ayrıca bu halılarda görülen çok sayıda insan, kuş ve günlük kullanım eşyaları betimlemeleri dokumacılığın halk yaşamında önemli yere sahip olduğunun göstergesidir.Anahtar Sözcükler: Halı, Bakü, Dokuma, Nakış, Azerbaycan, Renk.

ABSRACTBaku (Bakı), the capital city of Republic of Azerbaijan, has served as a significant industrial center apart from its history, past and cultural richness. People settled in and lived in the Baku city and Absheron peninsula long, long ages ago. Among the reasons for this are that the Baku city has a favourable climate and that it has an important physical-geographical position and that it serves as a crossroads for the immigration and trade routes from north to south, from west to east, and that it is situated on the historical Silk Road. The economy of Baku is primarily built upon petroleum and salt production, as well as upon boyagotu and saffron (zeferan) cultivated in the Baku and Absheron area. In the 16th and 18th centuries, craftsmanship, particularly carpet-making, developed further. In furtherence of this development, the political changes intensifying in the 19th and 20th centuries also influenced the Baku Carpet-weaving Art. Carpet-weaving in leading weaving centers of Baku continued through all the ages.The Baku group carpets are woven in Absheron villages, that is Novkhanı, Göredil, Nardaran, Bülbüle, Fatmayı, Gala, Merdekan, Khile ? apart from the area of Khızı and its villages, that is Gedi, Keş, and Fındığan carpet-weaving centers. Baku carpets got famous under such names as Khile-Buta, Khile-Efşan, Novkhanı, Surakhanı, Göredil, Fatmayı, Fındığan, Gedi, etc., and found their ways into whole world. These carpets are different from others in that they are soft and that they have intensive colors, original patterns and fine embroideries. Apart from all this, the Baku group also cover carpets woven in the Guba and Şirvan areas. Carpets called Pirebedil, Zeyve, Şahnezerli, Şilyan, Şirelibey, Çuhanlı, Bico and Sor-Sor are famous for their compositions with rich and complex embroidery. Moreover, description of a huge number of people, birds and day-to-day utility objects on these carpets is also an indication of the significant place which the art of weaving occupies in people?s life.Keywords: Carpet, Baku, Weaving, Embroidery, Azerbaijan, Color.