Batı Makedonya giyiminde sırmacılık zanaatı

Abstract

Giyim, insanların toplum içerisindeki statüsünü, karakterini, zevkini, yaşını, kişisel özelliklerini aynı zamanda bireysel, toplumsal, ulusal ve dini özelliklerini kolayca yansıtabilecekleri bir olgudur. Giyimin tarihine bakacak olursak eski çağlardan bugüne birçok evreler geçirdiği görülmektedir. İnsanlar bulundukları toplumda örf, adet ve inanışlarını yaşatmak için yalın ve işlevsel olan giyimlerini sürekli şekillendirmişlerdir. Bununla birlikte insanoğlunun en eski ihtiyaçlarından biri olan tekstil, giyimin hammaddesi olarak tarihi süreç içerisinde zanaat, sanat ve teknolojiyle beslenerek farklı görselliklerle, farklı boyutlarla ve farklı kullanım amaçlarıyla karşımıza çıkmaktadır. Bugün giyimi kullanım yerlerine ve amaçlarına göre sınıflandıracak olursak, bütün giysilerin görsel etkisini ve zenginliğini arttırmak için farklı süsleme ve işleme tekniklerinin uygulandığı görülmektedir. Özellikle düğün törenlerinde ve diğer ulusal bayramlarda giyilen geleneksel giysiler birçok doğal ve sentetik malzemeyle süslenmektedir. Zanaat kavramı içinde kılaptan, sim veya sırma gibi metal yapılı iplikler süsleme veya detaylandıracak olursak nakış tekniklerinin ana malzemeleri olarak bilinmektedir. Makedonya'da tarihte var olan birçok zanaat yok olup yerini endüstriyel ürünlere bırakırken sırmacılık zanaatının halen varlığını sürdürmesi geleneklere bağlı bir toplumdan kaynaklanmaktadır. Toplumda giyimiyle rekabet eden insanlar, tekstili temel alarak beğenilmek, fark edilmek, zenginlik ve asillik gibi olguları yaratma hedefiyle bilinçli ya da bilinçsiz, estetik veya estetik olmayan bir biçimde giyim geleneğiyle zanaat, tekstil ve insan arasındaki ilişkiyi güçlendirmektedir. Tam da bu noktada araştırmanın amacı şekillenmektedir. Müzelerin depolarında, sandıklarda hangi şartlar altında hayatta kalma mücadelesi verdiği bilinmeyen geleneksel giysilerin kumaş, renk, desen, süsleme, biçim ve kalıp özelliklerinin incelenmesi gün yüzüne çıkarılması, günümüz geleneksel giysilerin tanınması ve tanıtılması, tasarımcıya güncel ve özgün tasarımlar için kolaylık sağlayacak yazılı kaynaklar oluşturması temel amaçtır.Tezin birinci bölümünü oluşturan girişte; Sırmacılığın günümüzde bir zanaat dalı olması açısından, geçmişte güçlü bağlara sahip olduğu diğer zanaatlara ve bu zanaatlarla olan ilişkisine değinilmiş, XIX. ve XX. yüzyılda sırmacılığın gelişimi ve giysilerde kullanım biçimlerinden bahsedilmiştir. Alan araştırması yapılarak Makedonya' daki etnoloji müzelerinde sim, sırma veya kılaptan işlemeli giysilerin; isim, biçim, renk, desen ve malzemeleri belirtilerek XIX. ve XX. yüzyıldaki kullanım biçimleri görsel örneklerle desteklenmiştir. Tezin ikinci bölümünde; Osmanlı Türklerinin Makedonya'ya yerleşmesinden sonra Osmanlı saray kültürüyle beraber bu topraklara getirdikleri giyim geleneğinden ve bu geleneğin farklı dilleri konuşan milletler arasındaki etkileşimlerinden bahsedilmektedir. XIX. yüzyılda sırma, sim veya kılaptan kullanılırak çoğunlukla sırmacılık ve terzicilik zanatlarından beslenen giysi çeşitleri ve bu giysilerin görseller eşliğinde biçimsel özellikleri de tezin ikinci bölümünde yer almaktadır. Aynı zamanda dünya ve Balkan savaşları sonrası giyim kültüründe batılaşma sürecinde sırmacılık zanaatının etkilenmesiyle beraber giyimdeki değişikliklerden ve yeniliklerden bahsedilmektedir. Tezin üçüncü bölümünde, günümüzde sadece Batı Makedonya'da var olan sırmacılık zanaatı, alan araştırması, röportajlar ve tasarımcı gözlemiyle beraber derin bir çalışma disiplini sonucunda, giysilerin; üretim teknikleri ve süreci, biçimsel özellikleri, kumaşların; dokuma özellikleri ve malzemeleri ile günümüz ve XIX ve XX. giyisileri arasındaki farklılıklar ele alınmıştır. Sim, sırma veya kılaptan ile yapılmış giysi çeşitlerinin gelenekler bağlamında kullanım alanlarına da değinilmiştir. Bu bölümde giysiler halk arasındaki önemine ve kullanım yerine göre bir sistem halinde sıralanarak ele alınmıştır. Sırmacılık zanaatı içerisinde kullanılan el ya da makine nakış teknikleri, bu sayede kurulan atölyeler ve bu zanaat kapsamında gerekli malzemelerin elde edilebilmesi için kurulmuş mikro atölyelerden de bahsedilmektedir. Tezin dördüncü bölümünde `Tetovski Kraj` müzesinde kayıt altına alınmamış ve alan araştırması ile röpörtajlar esnasında temin edilen geleneksel giysilerin kalıp çizimleri, aynı zamanda kumaşlarından ve nakış ipliklerinden alınmış numunelerin, Marmara Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Fiziksel ve Kimyasal Testler Laboratuvarlarında incelenmiş analiz tabloları yer almaktadır. Bu doğrultuda günümüz ve XIX ile XX. yüzyılda geleneksel giysilerdeki değişiklikler tespit edilmiştir.

Clothing is a phenomenon with which people can express their statuses in public, their personalities, likes, ages, characteristic features as well as their sociological, national and religious characteristics. When the history of clothing is overviewed, it can be seen that clothing has always been in a transition from one phase to another. Humankind has always developed their simple and functional clothing to embody the customs and beliefs of their societies. On the other hand, as being the staple of clothing; textile, which is one of the oldest needs of the human kind, has been confronting with people in various visualities, dimensions and with different usage purposes by benefitting from art, craft and technology within the historical process. If clothing is to be classified by its usage areas and purposes today, it is seen that there are different adornment and processing techniques that are implemented to enhance the charm and richness of all the clothes. Traditional clothes that are used especially for weddings and national fests are adorned with several natural and synthetic materials. Within the concept of the crafting, metalwork threads like gold thread, tinsel or silver thread are known as the essential materials of adornment; or in a detailed word, the main materials of embroidery techniques. While plenty of historical craftwork is vanishing and yielding its place to the industrial products in Macedonia, the reason behind the ongoing existence of silver thread craftwork is the conventionality of the society. People, who compete via their clothing, enhance the relationship between clothing tradition and craft work, textile and human kind with the aim of creating phenomena such as being liked, being wealthy and royal in an aesthetical or non-aesthetical way, consciously or unconsciously. The purpose of this study, which takes shape at this point, is to examine and reveal the fabric, color, design, adornment, form and pattern features of traditional clothes of which the survival struggle in museum depots under which circumstances is unknown to us and to identify and introduce today's traditional clothesIn the first part of the article, introduction; other craftworks that have strong interactions with silver thread and the relationship between is addressed with regards to being a craftwork of silver thread, and development of silver thread in 19th Century and its usages on clothes are mentioned. By stating the names, forms, colors, design and materials of gold, silver thread and tinsel processed clothes in anthropography museums of Macedonia, their usages in 19th and 20th Centuries are supplemented with visual aids, by making a field research. In the second part of the article; the clothing tradition, which was brought to this nation along with the Ottoman palace culture after the arrival of Ottoman Turks to Macedonia, and the interactions between those cross-linguistic nations are told. Various types of clothes, which benefits from silver thread and couture craftworks by using silver thread yarns and formal features of these clothes with visuals also take place in the second part. Furthermore, the changes and innovations in clothing which occurred after the craftwork of silver thread had been affected during the westernization period of clothing culture, which is a result of the world wars and Balkan wars are mentioned. In the third part of the study, the craftwork of silver thread; production techniques and processes, pattern and technical features of clothes; weaving features and materials of fabrics; and the differences between today's and 19th and 20th Century clothes are discussed with the light of a disciplined study with a field research, interviews and a designer observation. Usage areas of cloth variances made with tinsel, silver and gold thread yarns in terms of customs are also mentioned. In this part, clothes are examined by systematically classifying them according their importance and variety in society. Machines and embroidery techniques used in the craftwork of silver thread, workplaces established thanks to these and micro workshops set to provide necessary materials for the craftwork are mentioned as well. In the fourth part of the article, pattern artworks of traditional clothes which unrecorded in `Tetovskiot Kraj Museum` but provided during field research and interview, and analysis tables of the samples of fabrics and embroidery yarns examined in Marmara University Faculty of Technology Department of Textile Engineering Physical and Chemical Tests Laboratory take place. Accordingly, differences between today's traditional clothes and traditional clothes of 19th and 20th centuries are determined.