17. ve 19. yüzyıl aralığındaki Kapadokya halılarının incelenmesi

Abstract

Halı dokuma tekniği çok eski dönemlerden beri tekstil yüzeyi oluşturmak için kullanılan tekniklerden biridir. Orta Asya'da halılarda genellikle Türk (Gördes) Düğümü kullanılmıştır. Türk düğümü iki bağımsız çözgünün üzerinden arkaya dolanıp arasından geçirilerek bağlanır. Düğümün içinden iki çözgü geçtiği için çift düğüm adını alır. Bu düğüm çeşidi dayanıklı olduğu için halının daha uzun ömürlü olmasını sağlamaktadır. Pazırık halısı, Fustat'da bulunan halılar, Doğu Türkistan halıları gibi arkeolojik halılar da bu düğüm çeşidi kullanılarak dokunmuştur. '17. ve 19. Yüzyıl Aralığındaki Kapadokya Halılarının İncelenmesi' adlı tez çalışmasında amaç; Kapadokya halılarının kendisine ait kişisel özellikler içerip içermediğidir. Bunun yanı sıra halıcılık tarihi içinde diğer halı gruplarıyla benzer özelliklere sahip olup olmadığı da ele alınmış olan konular arasındadır. Dokumacılık ihtiyaçtan doğan bir üretim şekli olsa da sonraki dönemlerde ev tekstili ürünü tanımından ayrılarak sanat ürünü olarak da gündemde yerini almıştır. Çünkü dokumacılık aynı zamanda medeniyet ve toplumların gelişim düzeyini gösteren bir üretim şeklidir. Araştırmalar ilk düğümlü halılar İ.Ö 2 binli yıllara dayandığını göstermektedir. Halıcılık tarihi toplumların gelişimleriyle paralel ilerlemiş ve halı desenleri (yüzey düzenlemeleri) 19. yy'a kadar devamlı gelişim göstermiştir. Anadolu'da halıcılıkla uğraşan her bölge o alana ait halı kimliği oluşturmuştur. Anadolu'daki birçok bölge kendi yöresine özel kompozisyon (halı deseni) yapmıştır. Böylece özgün yüzey düzenlemeleri ve çeşitlilik ortaya çıkmıştır. '17. ve 19. Yüzyıl Aralığındaki Kapadokya Halılarının İncelenmesi' adlı tez çalışması, iki bölümden oluşmaktadır. Tezin 'Halı Dokumacılığına Genel Bakış' adı altındaki ilk bölümünde halının tarihçesi, Anadolu halı isimleri, Anadolu'daki halıların birbirleriyle karşılaştırılması ile Kapadokya Bölgesi'nin halıcılıkla olan ilişkisi ele alınmıştır. 'Kapadokya (Avanos) Halı Koleksiyonu' adlı ikinci bölümde koleksiyonun teknik ve görsel analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda halı kimliği, halının motif çeşitleri, renk sayısı, çözgü, atkı, ilme sıklıkları ve hammadde olarak hangi iplik çeşidinin kullanıldığı saptanmıştır. Ayrıca kullanım alanlarına göre gruplama yapılmıştır. Böylece kullanım alanlarının yüzey düzenlemelerinde ne kadar etkili olduğu incelenmiş ve halılarda kullanılan ipliklerin numara metrik değerleri karşılaştırılmıştır. Yüzey düzenlemeleri içinde *bordür (kenar suyu) düzenlemelerinin halıya kazandırdığı halı kimliği tespit edilmiştir. Son olarak halıların dokuyucu ile olan bağı irdelenerek 'el kimliği' denilebilecek özelliğe sahip olduğunun üzerinde durulmuş; bu özellik koleksiyon içindeki her halının özgün ve tek olmasını sağlayan en ayırt edici özellik olduğunu ortaya koymuştur.

Carpet weaving is one of the techniques that has been used to create textile surfaces for a very long time. In Central Asia mostly Turkish (Gördes) knot has been used in carpets. Turkish knot is taken back over two independent warps and tied by taking it between those warps. Because two warps pass in the knot, it is called a doble knot. Double knots are durable; therefore provide the carpet to be long lasting. Arceological carpets like Pazırık carpet, carpets found in Fustat and East Turkistan carpets are also weaved using this knot type. The purpose in the thesis named 'Examination of Capadocian Carpets Between 17.-19. Centuries' is to find out whether Capadocian carpets have their own characteristics. It is also discusssed whether they have similar features with other carpet groups in carpeting history. Although weaving is a production type which arose from necessity, with time it distinguished from the definition of home textile products and started to come up as a work of art. Because weaving is also a production type which shows civilization and societies' level of development. Researches Show that first knotty carpets are based on around 2000 BC. Carpeting history progressed in parallel with improvement of societies and carpet patterns (surface arrangements) improved continuously until 19. Century. Every region dealing with carpeting in Anatolia created a carpet identity peculiar to that region. Many regions in Anatolia made unique compositions (carpet patterns). Therefore, original surface regulations and variety appeared. Thesis named 'Examination of Capadocian Carpets between 17.-19. Centuries' consists of two parts. In the first part named 'A General View of Carpet Weaving' the history of carpet, the names of Anatolian carpets, comparison of carpets in Anatolia and the relation of Capadocia region with carpeting is examined. In the second part named 'Capadocia (Avanos) Carpet Collection' technical and visual analyses of the collection are done. 'As a result of the analysis carpet identity, motif types of carpets, number of colors, warp, weft, frequency of knots and string types used as raw material are determined. Also grouping is done based on area of usage. Therefore, the impact of area of usage on surface regulations is examined and the metric values of strings used in carpets are compared. Among surface regulations, the carpet identity brought by border (edge water) regulations is detected.Finally, the connection of carpets with the weaver is studied and it has been expressed that they have the feature that can be called as 'hand identity. This feature is the most distinguishing property that makes every carpet in the collection unique and original.