Milli saraylara bağlı son dönem Osmanlı saray, kasır ve köşklerde kullanılan kumaşların üslup, desen ve motiflerinde batılılaşma etkileri

Abstract

En eski sanat dallarından biri olan dokuma sanatı bu topraklarda yüzyıllardır varlığını sürdürmüş ve Selçuklu döneminden başlayarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde de büyük gelişim göstermiştir.Bu sanatın en değerli malzemelerinden olan ipek, Osmanlı İmparatorluğu döneminde ekonomik kaynak ve prestij unsuru haline gelmiş, Osmanlı ticaretinde önemli bir yere sahip olmuştur. Sadece toplumun yönetici kısmının kullanabildiği ipekli dokumalar aynı zamanda başka hükümdarlara hediye etmek amaçlı olarak da dokunmuştur. 17.yy'da sanatsal ve teknik açıdan en parlak dönemini yaşayan Osmanlı dokuma sanatı 18.yy'dan itibaren Avrupa'da sanayi devriminin gerçekleşmesiyle birlikte neredeyse durma noktasına gelmiştir. Türk dokumacılık sanatının son dönemini temsil eden ve batılılaşmanın etkisiyle kurulan Hereke Fabrikası, dokuma sanatına farklı bir bakış açısı kazandırarak önemli bir yere sahip olmuştur. Hereke Fabrikası 1843 yılında kurulmuş olup, 1845 yılında Hereke Fabrika-i Hümayun-u adını alarak bir İmparatorluk fabrikasına dönüşmüştür. Hereke Fabrikası ürettiği çok çeşitli ve yüksek kaliteli kumaşlar ile son dönem yapılan Saray, Köşk ve Kasırların perdelik, döşemelik tefrişinde büyük rol oynamıştır. Tez çalışmamızda öncelikle Hereke Fabrikası dokumalarının kullanıldığı Saray, Köşk ve Kasırların tarihsel süreci, Hereke Fabrikasının tarihi ve Hereke kumaşlar genel olarak ele alınmıştır. Ayrıca fabrikada üretilen batı etkili kumaş desenleri tespit edilerek detaylı olarak konu edilmiştir. Bu çalışmada Barok, Rokoko, Neo-Klasik, Ampir ve Art Nouveau gibi batı sanat üsluplarının hakim olduğu desenler saptanmış ve bu üsluplar tek tek ele alınmıştır. Bunun yanı sıra desenler ile tefriş edilmiş mekanlar belirlenerek bu mekanlarda fotoğraflama ve incelemelerde bulunulmuştur. Bununla beraber desenlerin renkleri ve varyantları belirlenmiştir. Tez çalışmamızın katalog kısmında ise söz konusu desenler çizilerek üslup özelliklerine göre ayrılmıştır. Yaptığımız bu araştırma ve katalog çalışması ile genel olarak Hereke Fabrikasının ürettiği batı etkili desenler saptanmış ve üslupları ile değerlendirmeleri sağlanmıştır.

The art of weaving, as one of the oldest field of art, has continued its existence in this land over the centuries and made a good progress in Ottoman Empire period starting from Great Seljuq Empire period.Silk, being one of the most precious material for this art, has become an economical and prestigious factor and source during the Ottoman Empire period and had an important position in Ottoman trade. The silk fabrics which could only be used by the rulers of the society is also woven with the purpose of being presented to the rulers of different societies. Weaving art, living its brightest era in 17th century both from a technical and artistic aspect, has almost come to an end in 18th century due to Industrial Revolution occurred in Europe. Founded as a result of the westernization movement while representing the latest period of Turkish weaving art, Hereke Factory has had an important place and made the weaving art gain a different point of view. Hereke Factory was founded in 1843 and was later turned into an imperial factory after being named as Hereke Fabrika-i Hümayun-u in 1845. With the wide variety and high quality fabrics it produced as well as the westernization movement, Hereke Factory has played an important role in furnishing of curtain and drapery fabric used in palaces, cottages and pavilions built in the last period.In our thesis study, the historical process of palaces, cottages and pavilions where Hereke Factory fabrics are used as well as the history of Hereke Factory and fabrics in general are studied in detail. In addition, westernized fabric designs are identified and covered thoroughly. In this study, the designs dominated by westernized art styles such as Baroque, Rococo, Neo-Classic, Empire and Art Nouveau are identified and addressed separately. Places furnished with these designs are identified and examined by taking photographs during the examination. In addition, colours and variants of the designs are identified. In catalogue section of our thesis study, the designs in question are drawn and separated based on pattern features. With the research and catalogue study we have performed, westernized fabric designs and patterns produced in Hereke Factory are identified and evaluated based on their styles.