Düşey yöndeki yerkabuğu hareketlerinin duyarlıklı nivelman ölçüleri ile belirlenmesi

Abstract

ÖZET Yerkabuğunda veya büyük binalarda meydana gelebilen geometrik şekil değişikliklerine ' DEFOR MASYON ' denir. Deformasyon düşey ve yatay doğrultudaki konum değişiklikleri şeklinde görülür. Düşey ko num değişmeleri, duyarlıklı nivelman, deniz seviyesi değişmelerinin izlenmesi, duyarlıklı gravite ölçüleri, trigonometrik yükseklik be lirlemesi yardımı ile saptanmaktadır. Jeodezik yöntemlerle düşey yerkabuğu hareketleri genellikle duyarlıklı nivelman yöntemi ile belirlenir. Bu yöntemi uygulamak i çin öncelikle deformasyon bölgesi ve çevresini kapsayan bir ağ oluş turulur, Bu ağ genellikle üç ayrı özellikte noktalardan oluşur. Bun lar, - Deformasyon noktaları, - Sabit noktalar - Yöneltme noktalarıdır. Deformasyon noktaları, deformasyon incelemesine konu olan böl geyi temsil edebilen özelliklere sahip extrem deformasyon değerle rinin beklendiği yerlerde seçilir. Sabit noktalar, deformasyon beklenmeyen yerlerde, üzerinde ölç me yapılabilecek noktalardır, Bu noktaların uzun yıllar hareketsiz kalacağı düşünülür. Yöneltme noktaları, deformasyon noktaları ile sabit noktalar dan oluşan ağın çekirdek kısmının tümden hareketlerini saptamaya yarayan ve ağı yöneltmeye yarayan, sabit kalma olasılığı daha bü yük olan çerçeve noktalarıdır, Ağ kurulduktan sonra, deformasyon noktalarının yükseklikleri nin belirlenmesi için duyarlıklı nivelman ölçüleri yapılır. Çok küçük hareketlerin belirlenmesi amaçlandığından ölçüler yapılırken duyarlıklı nivelman tüm koşulları yerine getirilmelidir. `Sapılan ölçüler en küçük kareler yöntemine göre dayalı veya serbest ağ IIIolarak dengelenir. Böylece deformasyon noktalarının yükseklikleri belirlenir. Deformasyon irdelemesi için aynı ağın, başka bir zaman peri yodunda tekrar duyarlıklı nivelman ölçüleri yapılır. Ölçüler en k üçük kareler yöntemine göre dengelenir, böylece deformasyon nokta larının yükseklikleri tekrar belirlenir. Aynı işlemler belirli zaman periyotlarında tekrar edilir. Böylece elde edilen bu verilerin karşılaştırılması için datum uyuşmaları sağlanması gerekir. Datum uyuşmasından sonra deformasyon irdelemesi yapılır. Deformasyon irdelemesi için çeşitli deformasyon modelleri bulunmaktadır. Bunlar, - Dinamik model, - Statik model, - Kinematik modeldir. Dinamik modelde, yalnız geometrik değişimler değil, deformasyo na neden olan kuvvetlerin zamana ve dış etkenlere bağlı olarak deği şimi ve birbirleriyle ilişkileri yanında, bu kuvvetlerin deformasyon sonucunu doğuran dönüşüm fonksiyonu araştırılır. Statik model, deformasyon irdelemesine konu bölge veya yapının karekteristik noktalarının, deformasyon vektörlerinin zamandan veya etkiyen kuvvetlerden bağımsız olarak belirlenmesini sağlar. Bu model de tüm sistemin bir kez ölçülmesi sırasında noktaların sabit kaldığı varsayılır, Kinematik modelde konu, üzerinde deformasyon incelenecek bölgenin karekteristik noktalarının hareketleri ve bu hareketlerin hızlarıdır. Kinematik hareketlerin tanımlanması için kurulan modeller, bir jeo dezik ağdaki konum değişikliklerini zamanın fonksiyonu olarak verilir. Basit modellerde konum değişiklikleri, yalnızca zamanın fonksiyon ları olarak yazılır. Tek boyutlu düşey konum ağlarının değerlendirilme si işlemlerinde bu basit zamana bağlı model başarı ile uygulanmıştır. 3enişletilmiş kinematik modelde, hareketin zamanın ve konumun sürekli bir fonksiyonu olarak değerlendirilmesi gerçekleştirilir. Bu model tek boyutlu düşey konum ağlarında bir düşey deformasyon yüzeyini gös terir. Ayrıca sürekli hareketlerin yanında tek tek olayların etkisiy le oluşan ve sürekli olmayan konum değiş im ler ini de içeren modeller İTbulunmaktadır. Birde özel nedenlerden ortaya çıkan kinematik model lerde bulunmaktadır. Bir depremde ortaya çıkan iç kuvvet değişimle rinin de göz önüne alınmasıyla model oluşmuştur. Sayısal uygulamada bu modellerden kinematik model uygulanarak parametreler hesaplanmış, hipotez testi ve uyuşumsuz yükseklik fark ları yardımı ile hangi noktalarda hareket oluştuğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, duyarlıklı nivelman yöntemi için bir ağın kurul ması gerektiğinden ağ noktalarının ökenle ve dikkatli tesis edilmesi gerekir. Sonra deformasyon irdelemesi için ölçülerin uzun yıllar ya pılması gerektiğinden ağın korunması gerekir. Çok küçük değerlerin belirlenmesi amaçlandığından duyarlıklı nivelmanın tüm koşulları ye rine getirilmelidir. Kısa sürede sonuç alınamayacağından özenle ve düzenli aralıklarla ölçülerin yapılması gerekir,

ET1MARY § eometrical form changes occurred in earth ground or huge build ings are called ' DEFOM Alt ON ', Deformation seems in the form of vertical and horisantal changes. Vertical location changes are deters mined by precise levelling, observation of the changes in the seele- vel, precise gravitation measurements and trigonometrical heights. The -vertical crustal movements are usually determined by the {jsecine levelling, In this method, a levelling network covering whole required area is esteblished. That usually causists of three different kind of points. These are, - Deformation points - Fixed points - Direction points. Deformation points are chosen where extre:une deformation volues having the representetine property of the region under cousideration are expected. Fixed points are the points on Wich deformation is not expected and measurement can be dene, These points are cousidened as inactive for. loug years, Direction points are used in determination of total movements in central region cousisting of fixed and deformation points. These direction points also directy the network chances of being fixed is greater. Precise levelling is done after the esteblishment of network, The aim is to determine the heights of deformation points. Since the aim is to determine very small movements, all the couolitions of precise levelling should be maintained. Repetition of the same precise levelling in another time period is.done for the examination of deformation. M easurements are equalled by the least souores method, So that, heights of deformation points are determined. The same procedine is repeated in certain time periods. Datum conformiti sohould be provided in order to conpare these data, VIAfter the data conformiti is provided examination of deformation is done. There is different models for the examination of deformation, - Dynamic model - Static model - Kinematic model In the dynamic model geometrical changes and variations of the vorces cansing deformation are investigated,, Transformation functions is also invelstigated. Static model provides the determination of characteristic points deformation points deformation area independent of time and related forces. In this model, points are considered as fixed during measurement. In the kinemafcic model, ; the important point is the movement of characteristic points in the deformation region and vocity of these movements. The models which is established to define kinematic movements give the position changes as a. Suction of time, In simple models, position changes are determined only as a function of time. This model which. is related to simple time models has been applied in the evaluation of networks of one dimensional vertical positions. The evaluation of novements as a continous function of time and position is realized in an extended kinematic model, This model shows the surface of deformation is one dimensional vertical position networks, Some other models shows the position changes which one chaused by independent simple events are not cou- tinous. 4oreover, some kinematic models are created to deol with spe cial events. This model is created by the extension of tgother model, The inner vorce changes ocurred in an earthquake are also considered, As conclusion, since a network should be established for precise levelling, network points should be determined very carefully, The network should be maintained for long years becaus examination of network reouires the repetition of measurements over a period of time, VIIAll the conditions of precise levelling should be provided in order to determinate very simall values. Measurements should be done carefully and in regular intervals because in the shortrun there's no posibility to reach a result. HII