IPS typographus ŞL.Ö ve trypodendron lineatum Şoliv.Ö`a karşı bazı feromon denemeleri

Abstract

ÖZET Kabuk böcekleri <Scolyt i dae), normal koşullarda, yapacak odunlarda galeri ve yollar açarak önemli teknik ve ekonomik ka yıplara neden olmaktadırlar. Bu zararlılara karsı, yüzyıldan da ha uzun sureden beri, kimyasal ve mekanik yöntemlerle savaş uy gulamaları yapılmakta, ancak bunlar da bazı sakıncalardan dolayı etkili bir mücadele yöntemi olamamaktadır. Son yıllarda, Avrupa ve Amerika'da, kabuk böceklerine kar sı, feromon maddeleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu madde ler, böceğin kendinde doğal olarak bulunan kimyasal haberleşme (Komünikasyon) bileşiklerini içermektedir. Feromon maddeleri, böceklerden kimyasal yöntemlerle izole edilmekte, formül asy onla rı ortaya çıkarılmakta, bazı labor atuvar ve arazi denemeleri so nucunda preparat haline getirilmekte ve daha sonra geliştirilen yapay feromon tuzaklarına asılarak kabuk böceklerine karsı sa vaşta kullanılmaktadır. Bu yönteme `Biyoteknik yöntem` denilmek tedir. Bu çalışmada, kabuk böceklerine karşı Avrupa ve Amerika'da başarıyla kullanılan bazı -feromon maddelerinin, ülkemiz koşulla rında, ne derece etkili olduğunu araştırmak ve bu maddelerin bir kitle mücadele aracı olup olamayacağını ortaya çıkarmak ama cıyla; iki kabuk böceği türü < I. typogr aphus ve T.lineatum) 'ne karşı, Pheropra* ve Linoprax feromon preparatları ile Plastik Huni Tuzakları kullanılarak yapılan denemeler ve bunların sonuç ları verilmiştir. I. t yppgr aphus ' a karşı sürdürülen denemelerde, deneme alanı olarak, bu türün yayılış gösterip zararlı olduğu Şavşat /Kar agöl mevkii, T.lineatum 'a karşı sürdürülen denemelerde ise, bu türün yayılış gösterdiği Îkizdere/Tron Orman îci Deposu seçilmiştir. Denemeler sırasında, tuzaklar 7-10 günde bir kontrol edil miş ve tuzaklara düşen böcekler toplanarak laboratuvarda teş hisleri yapılmıştır. 27.7.-16.9. 1987 tarihleri arasında, I. typogr aphus * a karşı Karagöl mevkiine asılan 10 adet Pheroprax *lı feromon tuzaklarına toplam 2560 adet böcek düşmüştür. Düşen böceklerden %9B'inin (2507 adet) I. typogr aphus, diğer yan türlerin de birer orman za rarlısı olduğu görülmüştür. 20.5.-25.7.1987 tarihleri arasında, T.lineatum 'a karşı Tron Orman îci Deposuna asılan 10 adet Linoprax 'lı feromon tuzakları na ise toplam 4477 adet böcek düşmüştür. Düşen böceklerden yaklaşık 7.57 'sinin (2536 adet) T. lineatum olduğu ve tuzaklara cok sayıda yan türün de düştüğü görülmüştür. Düşen yan türlerin de birer orman ya da odun zararlısı olduğu, ancak az da olsa ba zı yararlı türlerin de tuzaklara geldiği saptanmıştır. Her iki denemede de, amaçlanan hedefe ulaşılmış ve iki za rarlı kabuk böceğinin belli oranlarda tuzaklara çekilmesi başa rı 1 arak feromon maddelerinin kabuk böceklerine karşı etkili bir mücadele aracı olabileceği sonucuna varılmıştır.

SOME PHEROMONE EXPERIMENTS IN BIOCHEMICAL CONTROL OF Ips typographus <L. ) and Trypodendron lineatumlOli v. ) Alaeddin BOBAT SUMMARY Bark beetles (Col eopter a s Scolytidae) causes considerable technical and economical losses by boring egg galleries and lar - val mines wood. Several chemical and mechanical measures have beert taken to limit the spreading and generation o-f these pests since more than 100 years, but there has not been any success to prevent completely the losses. Moroever, these methods are ex pensive and the deterioration of the natural balance is an actu al subject - Recently, in America and Europe pheromones are extensively used in biochemical control of bark beetles. These substances are discarded together with faeces and boringmeal and provide chemical communication in the species. Pheromones are isolated from the insect intestines by chemical methods and the structu res are identified by synthesis. The synthesized components are formed into preparates according to some laboratory and field experiments and used in the control of bark beetles by hanging on the pheromone traps. This is called `Biotechnical Method`. In ' this study + pheromones were reviewed and biotechnical method was studied as a whole. Pheroprax and Linoprax pheromone preparates and plastic funnel traps were used in the control of two bark beetles < I. typographus and T.lineatum) to investigate the extent of effectiveness of some pheromones used succesfully in America and Europe under the conditions of our country and to determine if these substances could be mass control means. The results of the experiments were given. Savsat /Kar agö 1 locality was chosen as a field of experiment for I. typographus and Îkizdere/Tron forest storage yard for T. lineatum. The insects dropped into the traps were collected and identified at the laboratory. 2560 insects were dropped into 10 Pheroprax pheromone traps in Karagül from 27.7. 19S7 to 16.9.1987. 98% of the insects <2507 insects) were identified to be I. typographus. Sex pro portion was found as 65d*/35ş= 1,85 in 100 specimens sampled at random. 53 insects of other species found in the traps were identified to be pests. Total 4477 insects were dropped into the 10 Linoprax pheromone traps from 20.5.1987 to 25.7.1987. 57% of them <2536 insects) were T.lineatum and the rest were other species. Sex proportion was found to be 69(^/42?= 1.64 in the 111 specimens sampled at random among T. lineatum adults. 72% of the other species < 1391 insects) were Hyl astes angustatus, a bark beetle, and the others were also pests except bees. Control experiments for I. typographus in Kar ago 1 were car ried out at the second flying time of the insect. The field of VIIexperiment was desinfected with insecticides containing lindan. Although the population was considerably decreased, a great num ber of insects were attracted to the traps. In the experiments -for T. 1 ineatum, although climatic and geographical structure of the -field of experiment influences ne gatively the flying time of the insects, the experiment was suc cessively proceeded and a great number of insects were attracted to the traps. In this study, pheromones were seen to be effective chemi cals in the biochemical control of bark beetles. Moreover, it was understood that pheromones would be more useful if they were used together with the insecticides. VIII