Euproctis chrysorrhoea (L.) (Lep.: Lymantrudae)`nin biyolojisi doğal düşmanları ve kısır böcek salıverme metodu (SIRM) ile kontrol olanaklarının araştırılması

Abstract

Dünyanın büyük bir kısmında ve Türkiye'de geniş bir alana yayılmış olan Altınkıçlı kelebek, Euproctis chrysorrhoea (L. ) 3-4 yıllık periyodlarla salgınlar yaparak Tarım ve Ormancı - lıkta önemli zararlara neden olmaktadır. Aynı zamanda bir halk ve çevre sağlığı zararlısı olarak da ortaya çıkmaktadır. Bu özelliği, zararlının kontrol altına alınmasında, gevre üzerin de en az olumsuz etkiye sahip kalıcı mücadele metodlarının or taya konmasını gündeme getirmiştir. Bu amaçla, önce zararlının herhangi bir yolla mücadelesinde gerekli olan biyolojisi ile ilgili veriler sağlanmıştır. E. chrysorrhoea'nin biyolojikmü cadelesinde en iyi sonuçların alındığı parazit türlerden, Meteorus versicolor (Wesm. ) ve Compsilura concinnata Meig.'nın biyolojileri ve etkililikleri yanında konukçuyla olan karşılıklı ilişkileri ayrıntılı bir şekilde araştırılmıştır. Aynı amaçla, Kısır Böcek Salıverme Metodu (SIRM)'nun zararlı üze rinde uygulanabilme olanakları araştırılmıştır. Böylece, son yıllarda ağırlık kazanan Tam Savaş kavramı içinde zararlıya karşı yürütülecek mücadelede, bu iki tekniğin bir arada veya diğer yöntemlerle kombine edilmesine imkân tanıyacak gerekli veriler elde edilmeğe çalışılmıştır. E. chrysorrhoea 'nin araştırma süresince Doğu Karadeniz Böl gesinde ve 1988 - 89 yıllarında kitle üremesi yaptığı Erzurum -Hınıs ' taki konukçu bitki türleri ve zararı tespit edilmiş tir. Zararlı, orman ağaçlarından en fazla Sapsız meşe (Q.petraea) ile çalılardan Yabani gül (R.canina) t Geyik dikeni (Crataegus spp.) meyve ağaçlarından Elma (M. communis ). Armut (P. communis ) ve Çakal eriği (P.spinosa) üzerinde görülmüştür. Hınıs'ta 5000 ha 'lık salgın sahasının her m^ 'sindeki 3-5 meşe ağaççığının üzerinde en az 2-3 ve çoğu kez 3-5 adet kışlama kesesinin bulunduğu tespit edilmiştir. Kışlama keselerinin içinde orta lama 115 adet larva sayılmıştır. E. chrysorrhoea 'nin bölgede aynı zamanda bir halk ve çevre sağlığı zararlısı durumunda olduğu tespit edilmiştir.E.chrysorrhoea'de erkek : dişi cinsiyet oranı 1/1 dir. Erginlerin kanat açıklığı, erkekte ortalama 28.53 ± 0.51 dişide 33.39 t 1.0 mm 'dir. Çiftleşmemiş erginlerin ömrü erkek te ortalama 5.28 ± 0.13 dişide 6.52 ± 0.19 gündür. Çiftleşmiş erkeklerin ortalama 4.69 ± 0.29 dişilerin 4.82 t 0.26 gündür. Çiftleşmiş dişi kelebekler ortalama 290.5 ± 22.4 adet yumurta koymuş ve bu yumurtaların % 99.34 'ünden 16.25 t 0.45 gün sonra larva çıkmıştır. Çiftleşmiş dişilerden beslenmiş olanlar ortalama 85.9 ± 10.3 ve beslenmemiş olanlar ise 36.4 t 6.9 adet yumurta koymuş fakat bu yumurtaların hiç birinden larva çıkmamıştır. Larvalar, yumurtadan çıktıktan sonra 3 deri değiştirip kışlağa çekilmişler ve yaklaşık 200 gün süren diyapozdan sonra da 4 deri daha değiştirip VIII. dönem sonunda olgunluğa erişmiştir. Larva dönemlerinin her birine ait baş kapsül genişlikleri sırasıyla ortalama 381.1 i 3.9, 451.1 İ 6.9 654.3 ± 5.5, 882.6 t 6.0, 1028.0 t 12.7, 1386.3 t 14.9, 1946.9*24.6 ve 2821.7 ± 24.8 mikron 'dur. Olgun larvalar son deri değiştirme tarihinden itibaren ortalama 10.72 t 0.82 ve 12. 04 tO. 59 gün sonra koza örmeğe başlamış ve erkekler ortalama 2.7 t 0.35, dişiler 2.57 i 0.23 gün içinde prepupa olmuştur. Bu tarihten itibaren erkekler ortalama 3.01 ± 0.29, dişiler ise 2.42İ0.22 gün sonra pupa olmuştur. Pupa boy ve ağırlıkları erkek ve dişide sırasıyla ortalama 13.1 ± 0.27, 15.42 ± 0.42 mm ve 0.161 t 0.007, 0.222 ± 0.009 gramdır. Pupa döneminin uzunluğu, er keklerde birinci yılda ortalama 16.07 t 0.25, ikinci yılda 17.49 t 0.62 gün ve dişilerde 15.5 * 0.31, 16.16 ± 0.5 gün olmuştur. M. versicolor T E.chrysorrhoea'nin en etkili larva parazit lerinden biridir. M. versicolor 'un zararlı üzerindeki etkililiği % 23.5 olmuştur. Kelebek larvasının beslenmeyi kesmesinden ortalama 2.36 t 0.54 gün sonra içindeki M. versicolor larvası dışarı çıkıp pupa olmuştur. Kelebek larvaları parazit larvanın terk etmesinden ortalama 7.5 ± 1.04 gün sonra ölmüştür. Parazit^ kelebek larvalarına diyapozdan önce yumurta koymuştur.M. versicolor 'un I.generasyonunda pupa süresi ortalama 10.76 + 0.39 gün, ergin ömrü 10.13 ± 0.31 gün olmuştur. Il.generasyonda pupa süresi birinci yılda ortalama 6.61 t 0.19 gün, i- kincide 6.55 t 0.23 gündür. Bu generasyonda ergin ömrü beslenmiş bireylerde ortalama 9.15 ± 0.34 gün ve beslenmemiş bireylerde 5.81 ± 0.14 gündür. İkinci generasyonda parazitin larva süresi 20 gün dolayında olmuştur. 1987-88 ve 1988-89 generasyonlarında, E.chrysorrhoea ve M. versicolor' un en yük sek miktarlarda pupa ve ergin* oldukları tarihler arasında sı rasıyla birinci yılda ortalama 12-15 ve 23 gün, ikinci yılda ise 13 - 17 ve 25 günlük süreler mevcuttur. Bütün bunlardan, M.versicolor'un aynı yıligindeki biyolojisinin, tamamen E. chrysorrhoea 'nin biyolojisine bağlı olarak değiştiği sonucu ortaya çıkmıştır. Olgun kelebek larvalarının beslenmeyi kesmesi veya koza örüp prepupa olmasından 4-6 gün sonra igindeki olgun C.concinnata larvası dışarıya çıkıp pupa olmuştur. Bu esnada kelebek larva veya prepu palan ölmüştür. Bu parazitin E.chrysorrhoea üzerindeki etkililiği % 5.12 olmuştur. C. coneinnata'nın pupa süresi ortalama 8.47 t 0.35 gün ve ergin ömrü 5.46 t 0.3 gün olmuştur. Ayrıca şekerli su ile beslenen parazit sineklerin 7-8 gün yaşadıkları tespit edilmiş tir. E.chrysorrhoea pupaları erginleşme tarihine 2-3 gün kala Co60 kaynağı ile 3, 4, 5, 10 ve 12 bin radlık dozlarla irradiye edilmiş ve tümünden ergin çıkmıştır. Çıkan ergin bireyler karşı cinsten bireylerle çiftleştirilmiştir. Yukarıdaki doz seviyelerinde, irradiye edilmiş erkeklerin normal dişilerle Çiftleştirilmesinden sırasıyla ortalama 265.5 i 46.58, 234.46 ± 28.10, 235.9 ± 30.1, 236.0 t 47.2 ve 205.0 t 37.49 adet yumurta sağlanmıştır. Bu yumurtaların sırasıyla ortalama 186.9 t 53.13, 107.92 t 44.51, 42.72 İ 14.2 ve 0.016 tanesinden larva çıkmıştır. Aynı dozlarla irradiye edilen ve normal erkeklerle çiftleştirilen dişiler sırasıyla ortalama 221.0 ± 64.68204.67 İ 56.76, 171.8 ± 43.76, 112.3 ± 20.48 ve 102.1 t 18.0 adet yumurta koymuş ve sadece ilk iki doz seviyesinde irradiye edilen dişilerin koyduğu yumurtalardan ortalama 11.6 ± 7.12 ve 1.92 t 1.6 adet larva sıkıştı1'. Bu durumda, E.chrysorrhoea pupalarının ergin çıkışına 2-3 gün kala 5000 radlık gamma ışını ile irradyasyonu dişide, 10.000 radla irradyasyonu ise erkekte tam kısırlık meydana getirmiştir. Çiftleşmiş normal ve irradiye edilmiş erkeklerin ergin ömrü ortalama olarak birbirine eşit olmuştur. Dişi kelebekte ise, sadece 10 ve 12 bin radla irradiye edilen bireylerin ömrü normal bireylerden ortalama % 13.9 ve 23.2 daha az olmuştur. Tüm doz seviyelerinde, irradiye edilen erkek ve dişi kele beklerin karşı cinsten normal bireylerle kontrol grubu oranında başarılı şekilde çiftleştikleri tespit edilmiştir. E.chrysorrhoea 'nin gamma radyasyonuna karşı hassas olduğu ve düşük doz seviyesinde kısırlaşan erkeklerin dişileri bulma ve çiftleşme istekleri yönünden normal erkeklerle aynı yetenekte ve onlara tam rakip oldukları tespit edilmiştir.

Brown-tail moth, Euproctie chrysorrhoea (L.) which can be found over the large part of the world and as well as in Turkey, has a characteristic of population increases almost in 3 or 4 years, causing important damages on orchard and broad -leaved forest trees. It is also known a public health pest. This compels to introduce control methods against the pest that has a lower negative impact on the environment. The aim of the present study was to bring about effective methods of such character» To this end, some biological data on the pest were first obtained» Later, the biologies and mutual re lationships of Meteorus versicolor (Wesm.) and Compsilura concinnata Meig», which are the two most important larvae parasites of the pest, have been investigated. Moreover, the Sterile Insect Release Method (SIRM) for controling this pest were studied 9 with the aim to obtain some data required by Integrated Pest Management programme which may use these techniques together or combine them with the other control methods o The host plants and damage of E. chrys orrho ea in Black Sea Region and an epidemic area in Erzurum - Hınıs9 where the pest had an population explosion during the years of 1988 and 1999» were established» It was observed that pest larvae usually fed on Quercus petraea (Mattuscha) Liebel., Rosa canina Lo, Crataegus spp», Ma lus communis L., Pirus communis L., Prunus domestica L,..At least 2 to 3 or usually 3 to 5 overwintering nests were counted on each oak shrub which having a density 3 to 5 individuals stems per square meter. in the epidemic area of Hinis` In each nest there found 115 larvae in average» E c chrys orrho ea also considered by the local people as the most nuisance pest»-XI- As it is known, E.chrysorrhoea has only one gen eration in a year. The ratio of the number male to that of female was 1/1. The average wingspans of the male and fe male were 28*53 - 0.51 mm and 33.39 - 1.0 mm respectively. The longevities of nonmated males and females were 5.28 - 0.13 days and 6.52 - 0.19 days respectively. The average live of mated males and females were 4.69 - 0.29 days and 4.82 £ 0.26 days respectively. Mated females deposited an average number of 290.5 - 22.4 eggs and 99.34 % of them hatched 16.25 £ 0,45 days later. The average number of eggs laid by virgin females were 85.9 - 10.3, if they were fed and 36.4 - 6.9 if they were not. Non of the such eggs, however, hatched. After hatching, the larvae passed 4 in- stars before overwintering and 4 instars after diapose which was total all together to about 200 days. At the end of VIII. larval stage they reached full maturity. The head width of capsules at each larval stages were 381.1 £ 3.9, 451.1 İ 6.9, 654.3 £ 5.5, 882.6 ± 6.0, 1028.0 ± 12.7, 1386,3 £ 14.9, 1946.9 ± 24.6 and 2821,7 £ 24.8 micron in the average, respectively. In the firs study year, the full grown larvae formed cocoons 10.72 £ 0.82 days after end of the VII. larval stage and 12.04 £ 0.59 days in the second study year. And, males became prepupae within 2.7 £ 0.35 days, females within 2.57 £ 0.23 days. Males 3.01 £ 0.29 days later, females 2.42 £ 0.22 days later grew to full pupae. The length of pupae of males and females were 13.1 - 0.27 and 15.42 £ 0.42 mm they weighted 0.161 £ 0.007 gr and 0.222 £ 0.009 gr respectively. Pupal periods in two consecutive generations were 16.07 £ 0.25 and 17.49 £ 0.62 in males, and 15.5 £ 0.31 and 16.16 £ 0.5 days in females. M.versicolar is one of the most effective larval par asite of E.chrysorrhoea. The effectiveness of this species on the pest was 23.5 % on the average. Pest larvae infect ed with parasite stopped feeding 2.36 £ 0.54 days before parasites left them. Pest larvae died 7.5 £ 1.04 days-XII- later. Adult parasites laid eggs on pest larvae before o- verwintering. The pupal periods of M. versicolor were 10,76 - 0,39 days for the first generation and 6.61 İ 0.19 days and 6.55 - 0.23 days for the second generations in two consecutive years. The longevities were 10,13 - 0.31 days in the first generation for maintained individuals and 9,15 - 0,34 days and 5.81 - 0.14 days in the second gener ation for the individuals maintained and were not, respec tively. The larval stage of the parasite on the second generation lasted about 20 days, Number of days between the peak pupation and emergence periods of E.chrysorrhoea and M. versicolor were 12 to 15 and 23 days, and 13 to 17 and 25 days in the first and second years, respectively» It was concluded that M. versicolor adjusted its life cy cle to fit to that of E.chrysorrhoea. After 4 to 6 days from full grown pest larvae stopping feeding or forming cocoon, the larvae of C.concinnata left the host and transformed into pupae. Meanwhile the larvae or prepupae of the pest died. The efficiency on Euprootis chryBorrhoea of this parasite was 5.12 % in the average. Pupal period and longevity of this parasite were 8,47 - 0.35 days and 5*46 - 0,3 days respectively. On the other hand, the parasite flies which, were fed a diet lived 7 or 8 days. Mature pupae of E «, chr.y s orrho e a were irradiated 2 or 3 before emergence by a Co resource at the dose rates of 3, 4, 5, 10 and 12 krad. All the pupae irradiated, how ever, emerged. At each level of radiation, irradiated males and females were crossed with untreated individuals of the opposite sex» When irradiated males mated to un treated females the amounts of deposited eggs were 265.5 t 46.58, 234.46 ± 28,10, 235.9 ± 30.1, 236.0 ± 47.2 and 205.0 - 37.49, and the hatched eggs were 186.9 ± 53.13, 107.92 İ 44.51, 42.72 İ 14.2, 0.016 and 0.00 in average respectively. When irradiated females mated to untreated-XIII- males the amount of produced eggs were 221 «,0 İ 64.68, 204.67 İ 56.76, 171.8 ± 43.76, 112,3 - 20.48, 102.1 ± 18.0, and the eggs obtained females irradiated only at doses of 3 and 4 krad produced at the numbers of 11.6 İ 7.12 and 1.9 - 1,6 larvae, respectively. In this sit uation, to irradiate mature pupae of E.chrysorrhoea 2 to 3 days before emergence with the dose levels of 5 and 10 krad resulted in complete sterility in female and male moths. In average, the longevities of irradiated and un treated males were equal. The longevities of irradiated females by 10 and 12 krad doses were 13.19 % and 23.2 shorter than untreated females.lt was concluded that mating percent was almost the same between irradiated and un treated group. The results showed that pupae of Euproctis ohryaorrhoea are most sensetive to gamma irradiation compared to other moths, a dose of 10 krad produced more than 99 % sterility in males. These complete steril males have the same mating ability to untreated males, and they are full competitive in mating to untreated males.