Dereli (Giresun) baraj yeri ve göl alanının mühendislik jeolojisi ve çevre kayaçlarının jeomekanik özellikleri

Abstract

ÖZET Bu araştırmada, Dereli (Giresun) baraj yeri, iletim tüneli güzergahı ve hidroelektrik santral yerinin Mühendislik Jeolojisi açısından incelenerek adı geçen tesislerin yapılabilirliklerinin araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaçla, baraj ve diğer enerji tesislerinin bulundukları yerleri de içine alan yaklaşık 250 km2'lik alanın 1/25 000 ölçekli, baraj ve hidroelektrik santral yerlerinin 1/1000 ölçekli ve göl alanının 1/5000 ölçekli jeoloji haritaları hazırlanmıştır. Baraj ve diğer enerji yapılarının bulundukları yerlerde temel kaya ödevini görecek olan -. kay açlar in, fiziksel, mekanik ve elastik özellikleri arazi ve laboratuvar deneyleri ile araştırılmış ve baraj tipi belirlenmiş tir. Ayrıca, baraj gölünde toplanacak suyun kimyasal karakteri analizler yardımıyla ortaya konmuştur. Jeolojik çalışmalar sonucunda, inceleme alanında yaşlıdan gence doğru Kotana metamor fitleri (Liyas Öncesi), Umuf formasyonu (Liyas), Süllü formasyonu (Dogger ?-Ü.Kretase), Yavuzkemal formasyonu (Ü.Kreta- se), Dereli granitoyidi (Ü.Kretase Sonrası) ve Kuvaterner yaşlı travertenler, alüvyonlar ve yamaç döküntüleri ayırdedilerek haritalanmıştır. Kotana metamorfitleri ile Umuf formasyonu arasındaki uyumsuzluk dışında, diğer birimlerin birbirleriyle geçişli oldukları ve yörede Liyas' tan Üst Kretase Sonu'na kadar uzanan düzenli bir istiflenmenin varlığı saptanmıştır. Planlanan enerji yapılarının bulundukları yerlerdeki kayaçlar üze rinde yapılan arazi ve laboratuvar deney sonuçlarına göre; Dereli baraj yeri, iletim tüneli güzergahı ve HES yerinde yüzeylenen sağlam granitoyid genellikle iyi kaliteli, sık çatlaklı, orta genişlikte çatlak açıklıklı, düz-ondülasyonlu çatlak yüzeyli, sert-çok sert, geçirimsiz-az geçirimli, yüksek dirençli, düşük poroziteli, az su emmeli ve orta modül oranlıdır. Orta-ileri derecede ayrışmış olan granitoyid ise, çoğunlukla kötü-çok kötü kaliteli, yumuşak ve orta dirençlidir. Denge baca sı ve cebri boru güzergahında yüzeylenen şistler, orta-iyi-çok iyi kaliteli, düz-ondülasyonlu çatlak yüzeyli, aşırı derecede sert, geçirim siz- az geçirimli, çok yüksek dirençli, düşük poroziteli, az su emmeli; mermerler ise, orta-yüksek dirençli, düşük poroziteli ve az su emmelidirler. Temel kayasının fiziksel, mekanik ve elastik özellikleri, baraj yerinin topografyası ve malzeme durumu gözönüne alınarak Dereli Barajı'nın kaya dolgu tipinde yapılmasının en uygun çözüm olduğu, baraj ve diğer enerji yapılarının yapılırlıklarını etkileyebilecek boyutta herhangi bir sorun bulunmadığı sonucuna varılmıştır. Dereli baraj gölünde toplanacak suyun korrozif karakterli olmadığı, ancak kalsit yönünden doygun durumdaki suyun borularda kabuklanmaya ne den olabileceği belirlenmiştir. VIII

SUMMARY The main aim of this research is to investigate the Dereli (Gi resun) dam site, route of conduct tunnel and hydrelectrical power plant area for the matter of Engineering Geology, and construability of these units. For this purpose, in and around the Dereli dam area of 250 square kilometer on the scale of 1/25 000; and the the dam site and hydro - electrical power plant area on the scale of 1/1 000; and the reservoir area on the scale of 1/5 000 were geologically mapped. The physical, mechanical and elastical properties of the rocks around the dam site, route of conduct tunnel, conpensating chamber and route of the penstock were investigated by laboratory and field tests. And also the chemical character of the water which will be deposited in the reservoir were investigated by chemical analysis. The following stratigraphical units are recognized and mapped: (top) Travertines-allivium-slope debris (Qaternary) Dereli granitoid (post-U. Cretaceous) Yavuzkemal formation (U. Cretaceous) Süllü formation (Dogger ?-U. Cretaceous) Umuf formation (Liassic) (Bottom) Kotana metamorphics (Pre-Liassic) In the area studied, the Liassic rocks unconformably overlie the Kotana metamorphics. From Liassic to Maestrichtian all depositions are continuous. Field and laboratoy tests, which were carried out on the sound and altered granitic rocks exposed in and around the dam site, route of con duct tunnel and hyroelectrical power plant indicate that the sound rocks are generally good in quality, close fructured which have medium-aperture and smooth-ondulated face.unpermeable to poorly permeable the rocks have also high quality in strength, low-water absorbtion capacity, low poros ity and medium modulus ratio, but the medium to high weathered granitic rocks are bad to very bad in quality, soft, medium-range in strength. The schists, exposed around route of penstock and compensating chamber are medium-good- very good in quality, extremely hard, unperme - able to poorly permeable, also have very high quality in strength, low porosity and low-water absorbtion capacity. The marbles have medium to high quality in strength, low porosity and low-water absorbtion capa - city. Taking into account the physical, mechanical and elastical proper ties of the basement rock, topographic condition of the dam site and availability of material, the most favorable type for Dereli Dam is IXfound to be a rockfill dam.and there is not any problem for the con struction of the dam and other energy units. It has been determined that, the water which will be deposited in the reservoir, is noncorrosive but saturated with respect to calcite. This chemical character may cause the incrusting in the pipes.