Bir gecekondu iyileştirme stratejisi olarak katılım: Trabzon Zafer mahallesinde bir örnek çalışma

Abstract

ÖZET Bu tez, Türkiye ve diğer gelişmekte olan ülkelerin ortak sorunu olma özelliğindeki `gecekondulaşma` ile ilgilidir. Tür kiye'deki yönetimlerin çeşitli yasalarla gecekondu yapımını ön leme çalışmaları başarısızlıkla sonuçlanmıştır, gecekondulaşma sürmektedir. îlk zamanlar kentlerin çevresinde bir kuşak oluşturan ge cekondular, kentlerin büyüyüp genişlemesiyle kentin içinde kal mış, fakat bir türlü kentle bütünleşememiştir. Plânlı dönem öncesinde politikalar değişik karakterler göstermiştir. Birinde konut yapımı teşvik edilmiş ve bazı hazi ne arazileri belediyelere satılmıştır. Belediyeler de bunları konutsuz vatandaşlara intikal ettirip gecekondu yapımını önle meye çalışmışlardır. Bu politikaların başarısızlığa uğraması sonucunda çeşitli yasalar çıkarılarak çeşitli politikalar uygulanmış ve gecekon du yapımının yasaklanmasına çalışılmıştır. Fakat gecekonduları yıkmak ve yapanları cezalandırmak da soruna çare olmamış, ge cekonduların siyasi potansiyel olması nedeniyle yıkım gerçek leşememiştir. Sonunda önceki tarihlerde yapılmış olan gecekondular ya sallaştırılmış ve sonra yapılacak olanlar önlenmeye çalışılmış tır. Fakat yine gecekondular oldu bittiye getirilerek yapılma ya devam etmişlerdir. VIPlânlı döneme geçildiğinde ilk kalkınma planı 1963 yılın dan 1968 yılınakadar olan süreyi kapsamış ve beşer yıllık pe- riotlar halinde bugüne kadar süregelmiştir. Kalkınma planlarında Gecekondu Sorunu, Konut Sorunu için de bir bölüm olarak yeralmış, sadece bir barınma sorunu olarak ele alınmış; konunun ekonomik, sosyal, kültürel vb. yönleri ih mal edilmiştir. Sadece fiziksel ve sayısal olarak ele alınan sorunun kökenine inilememiş, dolayısıyla da sağlıklı bir çözüm bulunamamıştır. Gecekondu sorununun çözümü amacıyla Gecekondu Tasfiye Böl geleri, Gecekondu Önleme Bölgeleri, Gecekondu Islah Bölgeleri ve Islah îmar Plânları gibi plânlama önlemleri geliştirilmiş fa kat sorun yine sürmeye devam etmiştir. Bu çalışmanın amacı, kent içinde kalmış gecekondu bölgele rinin iyileştirilmesine yönelik strateji ye planlama ilkelerini saptamaktır. Bu nedenle birinci bölümde gecekondu kavramı, ikin ci bölümde katılma kavramı irdelenerek üçüncü bölümde Trabzon Zafer Mahallesi örneğinde bir örnek çalışma yapılmış, bulgular derlenmiş ve bazı genellemelere gidilmiştir. Bu çalışma iyileştirme olgusuna gecekondulunun aktif ola rak katılma isteğini ve yenileme aşamasında uygun plân tipleri. ölçütlerini ortaya koymuştur. Doğu Karadeniz Bölgesi gelenek sel konutlarında varolan iç sofaların tercih edilen konutların bir özelliği olması tezin ilginç bir bulgusudur. VII

SUMMARY This study deals with the squatter settlements -gecekondu- which has been a common property of almost all developing countries. Provisions made by the government in order to avoid squatter settlements have resulted in failure and squattering continues. The squatters which formed a belt around relatively large cities have now merged into the taxture of the cities parallel with the extending of cities beyond their borders. Housing policies before the planning periods have adopted different strategies. In one, housing has been encouraged thus public property has been passed onto the municipalities. The municipalities on the side have passed these lands to the homeless in due turn for the purpose of avoiding squatter settlements. Upon the failure of these policies and tactics various laws have enformed to alter the policies in the avoidance of the building of squatters. However, tearing down of the squatters or exercising punishment have not been a cure, and tearing down of the squatters has not been realised due to their political potentials. As a result the squatters of earlier dates have been legalised and the new ones ara hoped to be banned. Nevertheless the homeless continue to build their shacks overnight. The first planned period covers the years between 1963 and 1968 and the planning periods reach our day for five year intervals. VIIIHousing problems and the squatter have always taken their due place in the development plans as an accommadation problem and many a social, cultural, economic aspects remain untouched. Thus the problem having been stated as facts and figures remain a problem lacking a sound solution. As a solution to the squatter problem of Turkey various provisions such as towarded to eviction, avoidance and amelioration have failed and squatter proliferate. Thus the goal of this study has been defined as to determine the strategic planning principles in the upgrading of those squatters which are imprisoned within the borders of cities. For this reason in the first chapter of this study the concept and phenomenon of squatters; in the second chapter the concept of participation have been defined. In the third chapter a case study has been run in the Zafer District, the findings are examined and some generalizations are made. This study, limited by time, nevertheless have demonstrated the wish to participate of the squatter people in the betterment of their environment specified the preferences of the same people as for the housing typology and the principles involved. The most interesting finding of the study is that which shows the tendency of the squatter people to chose the house type with the sofa which is a traditional motif in the region as for their prospective urban and rural houses, both. IX