Güneydoğu Anadolu Mardin ve Adıyaman bölgeleri kambiriyen ve öncesi tortul istifinin stratigrafik ve sedimantolojik deneştirilmesi

Abstract

IV ÖZET Güneydoğu Anadolu bölgesindeki Kambiriyen ve Kambi- riyen öncesi tortul istifi, yüzeylendiği Mardin-Derik ve Adxyaraan-Besni bölgelerindeki mostralarından alınan stra- tigrafik kesitler ile bölgede açılan petrol kuyularından, Derik bölgesinde Bakük-1, Gercüş-1, Besni bölgesinde ise Suvarlı-2 ve Samsat-1 sondajları makro ve mikro yöntemler le incelenmiştir, ölçülmüş stratigrafik kesitlerden alınan örnekler ile kuyulardan seçilmiş karot ve kırıntı örnekleri üzerinde litolojik, sedimantolojik, sedimanter petrografik ve palinolojik çalışmalar yapılarak istifin sedimanter fa- siyeslerini saptamaya, bunların bölgedeki yayılımını kont rol ederek bölgeler arasında deneştirmeye ve birimlerin çökelme koşulları ile ortamlarını belirlemeye ilişkin ça lışmalar yapılmıştır. Her bir inceleme yöntemine göre ayrı ayrı değerlen dirilip yorumlanan bölgedeki Kambiriyen ve öncesi tortul istifi, litolojik özelliklerine göre dokuz, sedimantolo jik- sedimanter petrografik özelliklerine göre dokuz ve palinostratigrafik özelliklerine göre yedi fasiyese ay rılmış; incelenen iki yüzey kesiti ve dört kuyuda bu fa- siyeslerin durumları belirlenip deneştirmesi yapılmıştır. İnceleme bölgesindeki Kambiriyen ve öncesi istifi, bu çalışmada Telbesmi, Sadan, Koruk ve Sosink adlarıyla tanımlanan dört formasyona ayrılarak incelenmiştir. Derik bölgesinden alınan `Derik ölçülmüş Stratigrafik Kesiti`ile Besni bölgesinde alınmış `Kaplandere ölçülmüş Strati- grafik Kesiti` üzerinde incelenen bu dört formasyondan, Sosink Formasyonunun yeraltı uzanımları, Bakük-1, Gercüş-1 ve Suvarlı-2 kuyularında, Telbesmi Formasyonu ise Samsat-1 kuyusunda takibedılmiştir. Bölgede en yaşlı birim olarak bulunan Telbesmi For masyonu iki yüzey kesiti ve bir kuyuda tek fasiyes altında incelenmiştir. Tabanı görülemeyen bu birim Derik bölgesinde büyük ölçüde volkanik faaliyetlerin etkilediği bir sediman- ter oluşuk özelliğinde, Besni bölgesinde ise sığ denizel bir sedimantasyon ürünü olup kumtaşı-şeyl ardalanmalıdır. Genellikle kötü boylanmalı, köşeli, orta-ince taneli sedi- manlardan oluşan bu formasyonun kumtaşları, grovak türü ka- yaçlardır. Bu birimde herhangi bir fosil bulgusuna rastlan mamıştır. Telbesmi Formasyonu üzerine bölgenin tek diskordansı ile gelen Sadan Formasyonu sadece iki yüzey kesitinde ince lenmiş olup üç fasiyese ayrılarak değerlendirilmiştir. Bir konglomera ile başlayan bu birimin alt seviyeleri Besni bölgesinde görülmemektedir. Orta ve üst seviyeleri ise ka lın ve çapraz tabakalı, mineralojik ve dokusal açıdan olgun, bileşenlerinin büyük çoğunluğunu kuvarsların oluşturduğu, kıyı ortamında çökelmiş kuvars kumtaşlarından oluşmaktadır. Bu formasyonda da fosil bulunamamıştır. Yine tek fasiyesde incelenen Koruk Formasyonu, Sadan Formasyonu üzerine tedrici bir geçişle gelmekte olup sadecevi iki yüzey kesitinde incelenmiştir. Her iki bölgede de bir birine son derece benzer karbonatlardan oluşan bu birim bölgede bir anahtar seviye özelliğinde olup, alt seviyelerin de dolosparit/dolomikrit, üst seviyelerinde kırıntılı istif lenmiş biyomikrit kırıntılı boylanmamış biyosparit tipinde, şelf ortamında çökelmiş, homojen dağılımlı kimyasal karbo natlardan oluşmuştur. Bölgedeki ilk fosiller (=akritark) bu formasyonda bulunmuş ve Orta Kambiriyen yaşını vermiştir. Sosink Formasyonu bölgenin en kalın sedimanter istifi olup dört fasiyese ayrılarak incelenmiştir. Derik bölgesin de tamamı, Besni bölgesinde ise alt kısımları görülen ve Bakük-1, Gercüş-1, Suvarlı-2 kuyularında da değerlendiri len bu birim, Koruk Formasyonu üzerine tedrici geçişle ge len bir delta ortamında çökelmiştir. Genel olarak şeyi ve kumtaşından oluşmakta; kumtaşları yarı köşeli/yarı yuvarlak, mineralojik ve dokusal açıdan olgun subgrovak, feldispatlı kumtaşı ve kuvars kumtaşı karekter indedir. Palinolojik açı dan bol fosilli bu formasyona, akritark içeriklerine göre Orta Kambiriyen yaşı verilmiştir.