Dumluca ve subatan (Derik KB) alanının karst hidrojeolojisi incelemesi

Abstract

XIV ÖZET Bu çalışma, Mardin- Derik Dumluca ve Subatan bölgelerinin karst hidrojeolojisi incelemesini kapsamaktadır. İnceleme alanı Derik ilçesinin KB'sında yer alır ve 260 km lik yüzölçüme sahiptir. Bu alanda Devlet Su İşleri (DSİ) tarafından Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) kapsamında önerilmiş tesislerden olan Dumluca baraj yeri bulunmaktadır. Bu baraj ile 2300 hektarlık tarım alanının sulanması planlanmıştır. İnceleme alanının büyük bölümü yoğun şekilde karstlaşmış olan Üst Kretase-Eosen yaşlı kireç taşların dan oluşur.Ayrıca Pleyistosen yaşlı bazalt ve alüvyon yer alır. Kalın kireçtaşı istifi hidrojeolojik özellikleri göz önünde. tutularak, Alt, Orta, Üst olmak üzere üç karstik birime (akifere) ayrılmıştır. Bunlar arasında geçirimsiz ve az geçirimli birimler bulunur. Bazalt ve alüvyon ayrı hidrojeoloji birimleri olarak değerlendirilmiştir. Karstik hidrojeoloji birimlerindeki yeraltısuyu dolaşımı yerel dolaşım siste mine uyar. Bu birimler içinde en altta olanı, Geçirimli Karstik Alt Birim, yeraltısuyu açısından önem taşır, büyük karst kaynakları bu birimden boşalır. Bunun dışında, bazalt ve alüvyon yeraltısuyu açısından önemlidir., İnceleme alanı, su bölüm çizgileri ile ayrılmış olan iki bölgeden oluşur. Dumluca bölgesi Cırcıp deresi tarafından drene edilir. Subatan bölgesi ise dışarıya akışı olmayan kapalı bir çanak durumundadır. Yağışlı aylarda yüzeysel akışlaXV gelen su, Subatan düdeninden karstik akifere girerek güneye doğru akar ve muhtemelen Dumluca bölgesini (Derinsu kaynağını) besler. Yeraltısuyu beslenim ve boşalım hesaplamaları, karstik akif erlerin çevre alanlarla hidrolojik ilişkilerinin bulunduğunu ortaya koymuştur. Su örneklerinin kimyasal analiz sonuçlarına göre, inceleme alanı suları, sulama suyu sınıflaması açısından genellikle C2S1 sınıfında yer alan, `az sodyumlu, orta tuzlu` sulardır. Bazalttan boşalan Subatan bölgesi suları, çoğunlukla kireçtaşından boşalan Dumluca bölgesi sularına göre daha iyi kalitelidir.. Bölgedeki kireç ta şiarında yüzey drenajının kontrolunda derin bir karstlaşma gelişmiştir. Kalın kireçtaşı istifi, dik kenarlı, V-şekilli vadilerle derinlemesine yarılmıştır. Karst şekillerinin en gelişmiş olanı karenlerdir. Büyük mağaralar ve diğer erime ve çökme yapıları yaygın değildir. Karstlaşmayı denetleyen faktörlerden süreksizlikler (kırık izleri, eklem sistemleri) bu çalışmada ağırlıklı olarak incelenmiştir. Bu inceleme sonucunda, kırık izleri ve eklem sistemlerinin derişme gösterdiği yön ve konumlarla karstlaşmanın yoğunlaştığı yönler arasında bir uyumun bulunduğu gözlenmiştir. Dumluca barajı alanında yapılmış olan mühendislik jeolojisi ve jeofizik çalışmalarının, bölgedeki karstlaşmaya ilişkin gözlemlerle birlikte değerlendirilmesi sonucu, baraj alanındaki birimlerin su tutma yönünden gücenilir olmadı saptanmıştır.

XVI SUMMARY This study includes karst hydro geological investiga tion of Dumluca and Subatan regions at Mardin-Derik. The study area is located at northwest of the Derik p and covers an area of 260 km. In the study area Dumluca dam reservoir area is located which is planned by State Hydraulic Works (DSÎ) according to the Southeast Anatolian Project (SAP). The dam is planned to irrigate 2300 hectares of agricultural land. Most of the study area is covered by Upper Cretaceous- Eocene aged limestones which have intensive karstif i cation. Besides limestones Pleistocene aged basal and alluvium over lie an important part of the study area. The intensively karstified thick limestone sequence is divided into three karstified hydro geological units (aqui-,( fers), as Lower, Middle and Upper units, regarding their hydrogeological properties. Among these units impervious and slightly pervious hydrogeological units take place. Basal and alluvium are considered' as seperate units. The ground water movement in the karstic aquifers coincides with the conduit flow system. The lower unit of the karstified units, Pervious Karstic lower Unit, is important from the point of groundwater; the gratest karst springs discharge from this unit. Basal and alluvium are also important as water bearing units besides karstic aquifers.XV11 The study area is formed `by two regions which are sepe- rated by water divide. Dumluca region is drained by Cırcıp stream. Subatan region is a closed depression which has no outflow. In the wet months the surface flow reaching Subatan swallet enters into karstic aquifer. The calculations for the groundwater recharge and dis charge values, indicates that karstic aquifers have outflow and inflow connections with the adjacent, drainage areas. According to the results of chemical analysis of water samples, the waters of the study area are usually classified in CgS^ class of irrigation water. The groundwater in Subatan region which discharge from basal, have the higher quality than the groundwater of Dumluca region which usually discharge from the limestone. Under the control of the surface drainage a deep kars- tification is developped in the limestones. The thick limesto ne sequence is cut vertically by steep-sided, V-shaped karst valleys. The most developped karst landforms are karrens. The big caves and the other solution and collapse structures are not dominant. Discontinuities (fracture traces, joint systems), which are some of the factors controlling the karstification, are studied in detail. This study has shown that a rather strong correlation is present between the fracture traces, joint con centrated zones and intensively karstified zones. Interpretation of karstification study presented here together with previous engineering geological and geophysicalxvni studies it is concluded that lithological units which are found in the reservoir area of the dam site probably will have serious leakage problems.