Trabzon-Sögütlüdere, havzasında farklı arazi kullanım şartları altındaki toprakların bazı özellikleri ile erozyon eğilimlerinin araştırılması

Abstract

ÖZET Trabzon-Sögüt 1 Udere Havzasında Farklı Arazi Kullanım Şartları Altındaki Toprakların Bazı özellikleri ile Erozyon Eğilimlerinin Araştırılması. Bu çalışmada Trabzon-Sögüt 1 lidere havzasında farklı arazi kullanım şekillerinin toprakların erozyon eğilimi ile diğer bazı özelliklerini nasıl etkilediği araştırılmıştır. Araştırma sahası, Türkiye'nin Doğu Karadeniz bölgesinde Trabzon'a 30 km uzaklıktaki SögUtl lidere havzasındadır. Bu amaçla değerlendirilen toprak örnekleri araştırma sahasındaki üç farklı airazi kullanım seklinden (orman, otlak, tarım) havzayı temsil edecek şekilde alınmıştır. Orman alanlarından 48, otlaktan 21 ve tarımdan 14 olmak üzere toplam 83 noktada toprak profili açılmış ve farklı derinlik kademelerinden (0-20 cm, 20-50 cm ve >50 cm) toprak örnekleri alınmıştır. Alınan bu toprak örnekleri üzerinde; tekstür, toprak fraksiyonları, erozyon eğilimleri, nem sabiteleri (konstantları), geçirgenlik, hacım ağırlığı, dane yoğunluğu, gözenek hacmi, ateşte kayıp, organik madde ve pH gibi 20 özellik Ölçülmüştür. Topraklar bu özellikleri bakımından varyans analizi, Duncan testi, korelasyon ve regresyon analizi yöntemleriyle istatistik! olarak karşılaştırılmış, farklılıklar ve ilişkiler araştırılmıştır. Yapılan laboratuvar analizleri ve istatistik değerlen dirmelerden çıkarılan bazı özet sonuçlar şöyledir. ı- Toprak özellikleri; arazi kullanım şekline bağlı olarak istatistik! anlamda önemli farklılık göstermektedir. ıı- Bir erozyon eğilim indeksi olarak kullanılan dispersiyon oranı sonuçları, araştırma havzası topraklarında sınır değer olan 15 'ten büyük bulunmuştur. Bu sonuçlar havza topraklarının erozyona duyarlı olduğunu göstermektedir. ııı- Arazi kullanım şekillerine göre yapılan karşılaş tırmada en düşük dispersiyon oranı orman topraklarında sap tanmış, bunu otlak toprakları izlemiş ve en yüksek dispersi yon oranı değerlerine tarım topraklarında rastlanılmıştır. iv- Araştırma havzasının tümü için yapılan değerlendir mede incelenen 20 toprak özelliğinden üst topraklarda (0-20 cm) 17' sinin, alt topraklarda (20-50 cm) ll'nin arazi kulla nım şekline göre istatistik! olarak önemli farklılık gösterdiği saptanmıştır. Bu da arazi kullanım şeklinin özellikle üst toprak özelliklerinin değişmesinde çok etkili bir faktör olduğunu göstermektedir. v- Araştırma havzası orman toprakları, otlak toprakları ve tarım topraklarının dispersiyon oranını tahmin için feurulan 3 ayrı regresyon modelinin 3 'ünde de hacım ağırlığı yer almıştır. Kil bu modellerin 2'sinde, nem ekivalanı, ateşte kayıp ve organik madde l'inde yer almıştır. Anahtar Kelimeler: toprak erodibi litesi, toprağın hidrof iziksel özellikleri, arazi kullanım sekli. VI

SUMMARY Investigations on soil erodibility and some properties of the soils under different land use types in Söğüt liidere Creek watershed near Trabzon. tn this study, effects of different land use types on soil erodibility and some other soil properties in Trabzon- Söglitlüdere watershed were studied. The study- area, Sögütlüdere watershed, is located in the East Black Sea Region 30 kilometers far from Trabzon. Soil samples evaluated in this research were taken from three different land use types such as forestland, rangeland and, cultivated land at different altitudes and physiographical conditions in such a way that they represent general conditions of the watershed area. 83 soil profile were determined, 48 in forestland areas, 21 in rangeland and, 14 in cultivated areas for three soil depths (0-20 cm, 20-50 cm and, >50 cm). As indicated below on each soil sample, twenty soil properties were measured. Texture, soil fractions smaller than 2 mm and greater than 2 mm» amounts of root, dispersion ratio. colloid/moisture equivalent ratio, erosion ratio, soil moisture constants, water holding capacity, permeability, bulk density, soil particle density, porosity, loss on ignition, organic matter and pH. On the data obtained concerning these properties statistical evaluations such as Analysis of Variance, Duncan's Multiple Range Test, Correlation and Stepwise Multiple Regression Analyses were performed. Differences and relations between the properties were examined. The result of. laboratory tests and statistical analysis obtained can be summarized as follows: i-Statistical ly significant differences exist in soil properties as a function of land use type and soil depths. ii-In general average dispersion ratio (erodibility index) values of soils in the study area were found to be greater than the suggested limiting value of 15. That is, watershed soils are susceptible to erosion. iii-However, dispersion ratios of forest soils are relatively less than range soils and cultivated land soils. Agricultural land soils have the highest dispersion ratios. iv- In general evaluations of the whole watershed area 17 soil properties are showed statistically significant differences (ct<0.05) according to land use type. v- Three different regression models were devoloped for the forest soil, rangeland soils and agricultural' land soils. Bulk density as a regressor variable was statistically significant in each regression equations. Regressor variable of clay exist in two regression models. Moisture equivalent, loss on ignition and organic matter exist in one regression models. KEYWORDS: soil erodibility, soil hydrophysical properties, land use types. VII