İleri İspir kuru fasulye (Phaseolus vulgaris L.) hatlarında verim ve kalite çalışmaları

Abstract

Erzurum'un İspir ilçesinde yetiştiriciliği yapılan beyaz renkli şeker tane tipindeki kuru fasulye popülasyonu lezzetli oluşu ile tanınmakta ve ülke genelinde oldukça ilgi görmektedir. İspir fasulye popülasyonundan elde edilen 40 İspir fasulye hattı bir önceki yıl karakterizasyon ve ön verim denemelerine alınmış ve 15'i ümitvar bulunmuştur. Ümitvar bulunan hatlar bu çalışmada ise verim ve verim unsurları ile bazı kalite parametreleri yönünden standart iki çeşitle (Elkoca-05 ve Aras-98) birlikte denemeye alınmış ve tescile aday olabilecek üstün hatların ortaya konulmasına çalışılmıştır.Araştırma, Tesadüf Blokları Deneme Deseninde 3 tekrarlamalı olarak Erzurum'da 2015 yetiştirme sezonunda yürütülmüştür. Araştırmada çıkış süresinin 12-14 gün, çiçeklenme süresinin 42,0-52,3 gün, olgunlaşma süresinin 114,3-140,0 gün, bitki boyunun 53,3-110,5 cm, ilk bakla yüksekliğinin 12,1-17,6 cm, bitkide dal sayısının 2,87-4,80 adet, bitkide bakla sayısının 8,4-18,4 adet, bakla uzunluğunun 8,6-15,0 cm, baklada tane sayısının 3,27-6,13 adet, tane veriminin 92,9-285,0 kg/da, toplam verimin 514,4-837,6 kg/da, hasat indeksinin %18,2-42,3, yüz tane ağırlığının 42,2-60,3 g ve tane protein oranının %20,48-25,05 olmak üzere çeşit ve hatlar arasında önemli değişim gösterdiği saptanmıştır. Tane kalite kriterleri (kuru-yaş hacim, kuru-yaş ağırlık, su alma kapasitesi, şişme kapasitesi, su alma indeksi, şişme indeksi) İspir fasulye hatlarının tamamında Aras-98'den önemli seviyede farklılık gösterirken, hatların bir kısmı Elkoca-05 ile benzer, diğer kısmı ise Elkoca-05'ten önemli seviyede üstün bulunmuştur.Hatlar 14 adet kantitatif özellik bakımından kümeleme analizine tabi tutulmuş ve hatların iki grup altında kümelendiği belirlenmiştir. Birinci grup 10 İspir fasulye hattını içerirken, ikinci grupta standart çeşitlerle birlikte 5 İspir fasulye hattı (kayıt no 6, 17, 32, 40 ve 69) kümelenmiştir. Gruplara ait ortalama değerler, ikinci gruptaki genotiplerin ortalama bir hafta erken olgunlaştığını, ayrıca bu gruptaki genotiplerin tane verimi ile birçok verim unsuru bakımından da daha üstün olduğunu ortaya koymuştur. Bu tez çalışması sonucunda, verim ve verim unsurları ile hastalıklara dayanıklılık başta olmak üzere, incelenen özellikler bakımından üstünlük gösteren 6, 32, 40 ve 69 nolu İspir fasulye hatlarının bölge verim denemelerine aktarılmasına karar verilmiştir.

Dry bean population with white circular seed types growing in the İspir province of Erzurum is known by delicious taste and attracts a lot of attention at nationwide. Forty bean line obtained from İspir bean population were characterized and pre-yield experiments was conducted a year ago. Fifteen bean line out of 40 was determined as promising lines. Promising lines were taken into experiments with two control varieties (Elkoca-05 and Aras-98) in terms of yield, yield components and some quality parameters. The research was conducted as Randomized Block Design with three replications in 2015 at Erzurum. Seed emergency ranged 12-14 days, flowering period 42,0-52,3 days; maturation period 114,3-140,0 days, plant length 53,3-110,5 cm; pod height 12,1-17,6 cm, number of plant branch 2,87-4,80 pieces; number of plant pod 8,4-18,4 pieces; pod length is 8,6-15,0 cm; pod quantity is 3,27-6,13; grain yield 92,9-285,0 kg/da; total yield 514,4-837,6 kg/da; harvest index %18,2-42,3; 100- seed weight 42,2-60,3 g; seed protein rate %20,48-25,05 which showed significant differences among varieties and lines. Lines were subjected to clustering analysis in terms of 14 quantitative parameters and it was observed that lines were clustered into two groups. While there are 10 lines in the first group, 5 İspir bean lines (registration number: 6, 17, 32, 40 and 69) was with standard varieties in the second group. Mean values of groups indicated that lines in the second group were maturated one week earlier. In addition, genotypes in this group gave in better results in respect to grain yield and yield components. As a result, lines 6, 32, 40 and 69 with superior yield and yield components and higher disease tolerance were decided to be transferred to advance yield experiments.