Alpagut- Dodurga (Osmancık-Çorum) bölgesi çevresindeki kömürlerin oluşum ortamları ve özelliklerinin belirlenmesi

Abstract

IV ÖZET Bu çalışma kapsamında; Alpagut - Dodurga ve çevresinde bulunan toplam 7 önemli kömür sahasından örnekler alınmış, bu örneklerin kimyasal analizler, XRD ve SEM, spektral fluoresans ölçümleri ile palinolojik, kayaç ve organik petrografik analizleri (maseral, mineral, mikrolitotip içerikleri, hüminit yansımalan) aynntılı olarak gerçekleştirilmiştir. Kömürlerin litotipleri incelenmiş, kömür damarlannın genellikle düren ve vitren'den meydana geldiği, palinolojik analizler sonucu da kömürlerin yaşının Orta - Üst Miyosen olduğu belirlenmiştir. İncelenen kömür örneklerinde, havada kuru bazda, % 5 - 15 nem, % 10 - 60 kül, % 15 - 40 uçucu madde, % 10 - 50 bağlı karbon, % 1 - 7 kükürt ve 1000 - 6500 kcal/kg saptanmış, iz element değerleri dünya ortalamalannın çok üzerinde tesbit edilmiştir. Kimyasal analiz sonuçlan, kömürlerin A.S.T.M sınıflamasında, altbitümlü kömür olduklannı ortaya koymuştur. Bölge Kuzey Anadolu Fayına çok yakın bir bölge olup, tektonik hareketlerden fazla etkilenmiş, bunun sonucu olarak da kömür içeren Dodurga Formasyonunda tabaka içi kıvrımlanma, akma yapılan, tabakaların devrik hale gelmesi ve kömür toplan gibi bir çok yapının ortaya çıktığı belirlenmiştir. Kömürlerle birlikte bulunan volkanik kayaçlann genelde andezitik karakterde bazaltik kayaçlar olduğu, sedimanter kayaçlann da çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, ve kiltaşı olduğu saptanmıştır. Kömürlü tabakalann içerisinde çatlak veya boşluk dolgusu şeklinde bazı karbonatlı ve alterasyon ürünü olduğu düşünülen bazı sülfatlı minerallerin olduğu tespit edilmiştir. İncelenen kömürlerin en önemli maseral grubu ve maserali hüminit ve maserali de gelinit'tir. Liptinit grubu maseralleri, kömürlerde inertinit grubu maserallerinden daha fazla ama hüminit grubu maserallerinden daha az olarak bulunmaktadır. Liptinitler içerisinde gölsel alginitler, inertinitler içerisinde de bazı sklerotinit maseralleri belirlenmiştir. Havza kömürlerinin en baskın mikrolitotipi hümit, karbarjilit ve klarit olarak tespit edilmiştir. Kömürlerin hüminit yansıma değerleri ölçülmüş, Rmax değerleri % 0,38 - 0,59 arasında bulunmuştur. Alpagut-Dodurga sahası kömürlerinin yansıma değerleri, diğer sahalann kömürlerinin yansıma değerlerine göre yüksek bulunmuştur. Kömürlerin elde edilen sonuçlan kullanılarak ortamsal yorumlan ve dünyadaki benzer sahalarla kıyaslamaları yapılmış, kömürlerin gölsel nitelikte, çoğunlukla da limno telmatik zonun sazlık bataklığı ve orman bataklıklarında çökelmiş oldukları belirlenmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda, farklı alanlardaki kömürlerin özelliklerinin benzediği ve bölgenin ilk oluştuğunda muhtemelen büyük bir gölsel basen olduğu, zamanla Kızılırmak nehri ve vadilerle yarıldığı ve faylarla biribirinden uzaklaştırılarak bugünkü şeklini aldığı düşünülmektedir.

ABSTRACT In this study, various samples were collected from totally 7 coal fields comprising Alpagut-Dodurga Basin and surrounding coal regions and chemical analyses, XRD and SEM, spectral emision fluorescence measurements, palynological, rock and organic petrographical analyses (maceral, mineral, microlithotype contents, huminite reflectances) were performed. The lithotype of the coal seams have been evaluated and the coal seams include durain and vitrain as dominant lithotypes and the palynological studies imply the age of the coals as Middle - Upper Miocene. The investigated coals, on an air-dried basis, comprise of 5-15 % moisture, 10- 60 % ash, 15-40 % volatile matter, 10-50 % fixed carbon, 1-7 % total sulfur and 1000-6500 kcal/kg calorific value as well as trace elements above the World's averages. The chemical analyses indicate the rank of the coals as subbituminous in the A.S.T.M. classifications. The region is considerably near to the Northern Anatolian Fault and has undergone severly by tectonic movements and some structures such as flow folds, slumpings of the layers, recumbent foldings as well as coal balls, have formed resultantry, within the coal bearing Dodurga Formation. Volcanic rocks situated nearby the coal beds mostly are basalts carrying andesitic characterizations and sedimentary rocks seem to be conglomerates, sandstones, siltstones and claystones. Some fracture and void filling carbonate minerals and sulphate minerals, thought to be alteration products were determined within the coal seams. Huminite reflectance measurements of the coals have been carried out and the Rmax values of the coals are between 0,38 % and 0,59 %. The Rmax values of Alpagut - Dodurga Basin seem to carry out the highest values of all regions. The most abundant maceral group and maceral of the coal samples are huminite and gelinite respectively. The liptinite maceral group seems to be considerably more abundant than that of inertinite group, but of huminite group. Among the liptinite macerals, lacustrine alginites and the various sclerotinite types, among inertinites are very common. The most dominant microlithotypes of the coals are humite, carbargilite and clarites. The depositional environment interpretations of the coals and the investigations as well as the comparisons of them with some similar coal basins of the world have been carried out, through the datas and seem to indicate that the coals to have deposited within a limnic environment, mainly in a reed moor and a forest moor of the limno-telmatic zone. As a result of the studies, the coal seams located in various places seem to carry the same properties and imply that the basin was probably a large limnic coal basin at the beginning, then carved by Kızılırmak river and valleys, later been away by faults then gained its present form.