Çukurören (Mihalıççık-Eskişehir) yöresi neojen yaşlı kayaçların stratigrafik ve sedimantolojik incelenmesi

Abstract

ÖZET İnceleme alanı Beypazarı Neojen havzasının güney kesiminde, Mihalıççık (Eskişehir) ilçesinin kuzeyinde yeralmakta olup Ankara I27al paftası içerisinde yaklaşık 90kmzlik bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışma ile inceleme alanında yüzeylenen Neojen yaşlı kayaçların; stratigrafık ilişkilerinin belirlenmesi, fasiyes özelliklerinin ortaya konulması, mineralojik bileşimlerinin saptanarak kil minerallerinin oluşumlarının açıklanması amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda Siyako(1982) tarafından yapılan jeoloji haritası kontrol edilerek kısmen düzeltme ve eklemeler yapılmış, jeoloji haritası üzerinde belirlenen beş lokalitede ölçülü stratigrafi kesiti alınmış, bu kesitler boyunca kayaç örnekleri toplanmıştır. Kayaç örnekleri, optik mikroskop, X-ışını difraktometresi, taramalı elektron mikroskop ve jeokimya çalışmaları ile incelenmiştir. Neojen birimleri, çalışma alanında, temel kayaçlarıyla faylı ya da uyumsuz dokunak ilişkisi gösteren Orta Miyosen yaşlı Çoraklar formasyonu ile başlar. Birim, akarsu tortulları ile kömür zonunu içermektedir. İnce tabakalı-laminalı killi dolomit, tüf ve kiltaşlarından oluşan Hırka formasyonu Çoraklar formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmektedir. Bitümlü şeyi seviyesi içeren bu birim tuzlu ve alkali göl ortamının çamurdüzlüğü altortammda oluşmuştur. Hırka formasyonu üzerinde uyumlu olarak gözlenen Üst Miyosen yaşlı Karadoruk formasyonu tüf ve tüfıt aratabakalı kumlu dolomitlerden oluşmaktadır. Birim sedimantolojik ve mineralojik özellikleriyle tuzlu ve alkali göl ortamını yansıtmaktadır. Kiltaşı-tüf ardalanmasımn başlıca litolojisini oluşturduğu Akpınar formasyonunun Karadoruk formasyonu ile sınırı uyumludur. Bu formasyon kurak-yarı kurak iklim koşullarında tuzlu ve alkali göl içerisinde oluşmuştur. Akpmar formasyonu üzerine uyumlu olarak Bozçayır formasyonu gelmektedir. Killi dolomit aratabakalı kahverengi kiltaşlarından oluşan formasyon süt, jips ve kalsit dolgulu kuruma çatlakları içermektedir. Birimin sığ ve alkali göl ortamında oluştuğu düşünülmektedir. Mikritik ve mıkrosparitik kireçtaşlarından oluşan Acısu formasyonu çalışma alanının kuzey kesiminde gözlenmektedir. Bozçayır formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen Acısu formasyonunun kireçtaşları, tuzlu göl ortamında ancak ortamdan magnezyumun uzaklaştırılması nedeniyle dolomit yerine kalsit çökelimi sonucunda oluşmuşlardır.Pliyosen yaşlı Kırmızı tepe formasyonu flüviyal fasiyeste oluşmuş konglomera, çamurtaşı ve kumtaşlarını içermekte ve kendisinden yaşlı kayaç birimleri üzerinde açısal uyumsuzlukla yeralmaktadır. Bütün bu veriler çalışma alanında yüzeylenen Neojen yaşlı kayaçların Orta Miyosen ya da öncesinde tektonizma etkisiyle oluşmaya başlamış gölsel bir havza içerisinde oluştuklarını göstermektedir. Beypazarı Neojen havzasının kuzeyindeki Kızılcahamam volkanizması, inceleme alanına Orta Miyosenden Üst Miyosen sonlarına kadar katkı yapmış ve kül düşüşü depozitleri oldukları düşünülen kristal ve vitrik tüf oluşumları gerçekleşmiştir. X-ışını analizleri ile Neojen birimlerinin detritik klorit, illit ve kaolmit, otijenik simektit sepiyolit ve ınterstratifıye kil minerallerini içerdikleri belirlenmiştir Taramalı elektron mikroskop çalışmaları sonucunda, yalnız Akpınar formasyonu kayaç örneklerinde belirlenen sepiyolit mineralinin volkan camından itibaren oluşmaya başladığı ancak oluşumun henüz tamamlanmadığı saptanmıştır.

ÖZET İnceleme alanı Beypazarı Neojen havzasının güney kesiminde, Mihalıççık (Eskişehir) ilçesinin kuzeyinde yeralmakta olup Ankara I27al paftası içerisinde yaklaşık 90kmzlik bir alanı kapsamaktadır. Bu çalışma ile inceleme alanında yüzeylenen Neojen yaşlı kayaçların; stratigrafık ilişkilerinin belirlenmesi, fasiyes özelliklerinin ortaya konulması, mineralojik bileşimlerinin saptanarak kil minerallerinin oluşumlarının açıklanması amaçlanmıştır. Bu amaçlar doğrultusunda Siyako(1982) tarafından yapılan jeoloji haritası kontrol edilerek kısmen düzeltme ve eklemeler yapılmış, jeoloji haritası üzerinde belirlenen beş lokalitede ölçülü stratigrafi kesiti alınmış, bu kesitler boyunca kayaç örnekleri toplanmıştır. Kayaç örnekleri, optik mikroskop, X-ışını difraktometresi, taramalı elektron mikroskop ve jeokimya çalışmaları ile incelenmiştir. Neojen birimleri, çalışma alanında, temel kayaçlarıyla faylı ya da uyumsuz dokunak ilişkisi gösteren Orta Miyosen yaşlı Çoraklar formasyonu ile başlar. Birim, akarsu tortulları ile kömür zonunu içermektedir. İnce tabakalı-laminalı killi dolomit, tüf ve kiltaşlarından oluşan Hırka formasyonu Çoraklar formasyonu üzerine uyumlu olarak gelmektedir. Bitümlü şeyi seviyesi içeren bu birim tuzlu ve alkali göl ortamının çamurdüzlüğü altortammda oluşmuştur. Hırka formasyonu üzerinde uyumlu olarak gözlenen Üst Miyosen yaşlı Karadoruk formasyonu tüf ve tüfıt aratabakalı kumlu dolomitlerden oluşmaktadır. Birim sedimantolojik ve mineralojik özellikleriyle tuzlu ve alkali göl ortamını yansıtmaktadır. Kiltaşı-tüf ardalanmasımn başlıca litolojisini oluşturduğu Akpınar formasyonunun Karadoruk formasyonu ile sınırı uyumludur. Bu formasyon kurak-yarı kurak iklim koşullarında tuzlu ve alkali göl içerisinde oluşmuştur. Akpmar formasyonu üzerine uyumlu olarak Bozçayır formasyonu gelmektedir. Killi dolomit aratabakalı kahverengi kiltaşlarından oluşan formasyon süt, jips ve kalsit dolgulu kuruma çatlakları içermektedir. Birimin sığ ve alkali göl ortamında oluştuğu düşünülmektedir. Mikritik ve mıkrosparitik kireçtaşlarından oluşan Acısu formasyonu çalışma alanının kuzey kesiminde gözlenmektedir. Bozçayır formasyonu üzerine uyumlu olarak gelen Acısu formasyonunun kireçtaşları, tuzlu göl ortamında ancak ortamdan magnezyumun uzaklaştırılması nedeniyle dolomit yerine kalsit çökelimi sonucunda oluşmuşlardır.All these data show that Neogene rocks were formed in a saline alkaline lake environment which was located in a tectonic basin. The investigation area was affected by Kızılcahamam volcanısm located at the north of Beypazarı Neogene basin from Middle Miocene to Late Miocene and crystal and vitric tuffs considered as ash-fall deposits, were formed. The clay minerals which were determined by the X-RD analisis of rock samples are smectite, sepiolite, chlorite, kaolinite and interstratified clay minerals. Smectite, sepiolite and interstratified clay minerals were formed authigenically. Kaolinite, itiite and chlorite are of detrital origin. Sepiolite was determined only in rock samples of Akpmar formation. As a result of SEM studies, it is determined that sepiolite has begun to form by alteration of volcanic glass but the process has not been completed yet.