Sapanca Gölü kuzeyinin (Adapazarı-B) tektonik incelenmesi

Abstract

Ill ÖZET İnceleme alanı, Kuzeybatı Anadolu'da, Adapazarı ilinin batısında Sapanca Gölü'nün kuzeyinde yer almaktadır. Yaklaşık 185 km2'lik bir alam kapsayan inceleme alam 1/25.000 ölçekli Adapazarı G24 a3-b4-cl-d2 topoğrafik paftaları ile sınırlandırılmıştır. İnceleme alanının içinde bulunduğu bölge, Pontid'lerin batı kesiminde, Kuzey Anadolu Fay zonu'nun (K. AF) kuzey kolunun kuzeyinde yer almakta ve bölge sürekli olarak deprem riski altında bulunmaktadır. Bu çalışma ile inceleme alanında bulunan litostratigrafi birimlerinin saptanması, bölgedeki tektonik yapıların (kırıldı ve kıvrımlı yapılar) belirlenerek bölgenin tektonik gelişiminin açıklanması ve bölgede meydana gelen depremlerin tektonik yapılarla ilişkisinin araştırılması amaçlanmıştır. 1/500.000 ölçekli Türkiye jeoloji haritasında, Kretase, Eosen fliş ve Eosen volkanik fasiyesle temsil edilen inceleme alam, Kretase-Eosen aralığında, derin denizden sığ denize kadar değişen çökelme ortamlarında depolanan epiklastik ve volkaniklastik birimleri içermektedir. İnceleme alanında en yaşlı birim olarak Permo-Triyas yaşlı kumtaşı, silttaşı ve çamurtaşından oluşan Çakraz formasyonu yer almaktadır. Çakraz formasyonu sığ denizel çökelme ortamında depolanmıştır. Çakraz formasyonu üzerine açısal uyumsuzlukla Üst Kretase (Meastrihtiyen)-Paleosen yaşlı Akveren formasyonu gelmektedir. Alt seviyeleri kumlu kireçtaşı ve üst seviyeleri ise mikritik kireçtaşından oluşan Akveren formasyonu sığ denizden derin denize kadar değişen ortamlarda çökelmiştir. Akveren formasyonunu, Paleosen-Eosen yaşlı Kusuri formasyonu üzerlemektedir. Kusuri formasyonu dört üyeden oluşmaktadır. Kumtaşı-kiltaşı ardalanmasından oluşmuş Akçakoca üyesi, Akveren formasyonu üzerine parakonformite ile gelmektedir. Akçakoca üyesi denizaltı türbidit fasiyesinde çökelmiştir. Andezit, bazalt, tüf ve küresel bozunmalı volkaniklastik kumtaşından oluşan Sürmeli üyesi, Akçakoca üyesi üzerinde geçişli olarak yer almaktadır. Sürmeli üyesi ada-yayı volkanizmasının ürünü olarak sığ denizel bir ortamda çökelmiştir. Sürmeli üyesi üzerine kumtaşı, kiltaşı (marn), çamurtaşı ve üst seviyelerde fosilli kireçtaşlarının yer aldığı Hatıplar üyesi sığ denizel bir ortamda çökelmiştir. Hatıplar üyesi üzerine tüf-tüfit ardalanmasından oluşan Üçtepeler üyesi geçişli olarak gelmektedir.Üçtepeler üyesi sığ denizel ortamda çökelmiştir.IV Sağ yönlü makaslamanın etkin olduğu inceleme alanında, K.A.F.Z.'nun kuzey koluna paralel Sapanca fayı ve bu fayla çeşitli açılarda bulunan diğer faylar ve NE-SW doğrultulu kıvrım eksenleri saptanmıştır. Bu yapıların sağ yönlü makaslama mekanizması içerisinde değerlendirilmesi sonucunda, kıvrım eksenlerinin en echelon sağ kademeli (basamaklı) olarak dizilimleri göz önünde bulundurularak bölgede NW-SE kompresyon kuvvetlerinin etkin olduğu saptanmıştır. İnceleme alanında saptanan faylardan Sapanca fayı ve Kazımpaşa fayı Neotektonik dönemde Üst Miyosen'de gelişmeye başlamış, diğer faylar ise Üst Miyosen'den itibaren Sapanca fayı ve Kazımpaşa fayından sonra oluşmuştur. NE-SW doğrultusunda gelişmiş doğrultu atımlı sağ yönlü faylar ikincil sintetik doğrultu atımlı faylar (P makaslamaları) olarak tanımlanmıştır. Doğrultu atımlı fay mekanizmasının etkin olduğu inceleme alanında Neotektonik dönemde gelişmiş çatlak sistemlerinin, bölgedeki tektonik yapılar göz önüne alınarak değerlendirilmesi sonucunda bu çatlakların genellikle tansiyon çatlağı olduğu belirlenmiştir. İnceleme alanının, sismo-tektonik özelliğinin belirlenmesi amacı ile yapılan çalışmalarda, bölgedeki depremlerin sığ odaklı olduğu ve tektonik yapılarla birlikte değerlendirilmesi sonucunda bunların genellikle tektonik yapılar üzerinde ve yakınında yer aldığı gözlenmiştir.

ABSTRACT The study area located to the north of Sapanca Lake and to the west of Adapazarı city at Northernwest Anatolia covers an area of approximately 185 km2 in sheets G24-a3,b4,cl,d2 of Adapazarı with a scale of 1/25.000. The region within which the study area is located is continiously under earthqake risk and is located to the western part of Pontids and is to the north of northern branch of North Anatolian Fault. The study aims to identify litostratigraph units in the area, to explain the tectonic development determining the tectonic structures (structures with fault and fold) in the region, to investigate relationship between the earthquakes occuring in the region and tectonic structures. The study area characterised in Createceous, Eocene fiysch and Eocene volcanics flysch in the geologic map of the Turkey with a scale of 1/500.000 contains epiclastic and volcaniclastic units deposited in the depositional environment from deep sea to shallow marine. The oldest unit in the study area is Çakraz formation which is formed of mudstone, siltstone and sandstone with the age of Permo-Trias. The Çakraz formation is deposited in the shallow marine environment and is angular unconformably overlaid by Akveren formation of Upper Creataceous- Paleocene in age. The Akveren formation with sandy limestone in its lower levels and micritic limestone in its upper levels is deposited in the environments ranging from shallow marine to deep sea. The Akveren formation is overlaid by the Kusuri formation with age of Paleocene-Eocene. The Kusuri formation consist of three members. The Akçakoca member of a sequence of sandstone-claystone is overlaid by the Akveren formation in paraconformity. The Akçakoca member is deposited in the submarine turbidite fan. The Sürmeli member which consists of andesit, basalt, tuff and volcanoclastic sandstone decomposed spherically is overlaid transitionally by the Akçakoca member. The Sürmeli member is deposited in a shallow marine environment due to arc volcanism. In a shallow marine environment the Sürmeli member is overlaid by Hatiplar member which contains sandstone, claystone, mudstone and limestone with fossil in its upper levels. This member is overlaid transitionaly by Üçtepeler member which consist of a sequence of tuff-tuffite. The Üçtepeler member is deposited in a shallow marine environmentVI In the study area in which rightward shearing is in effect, Sapanca fault parallel to the northern branch of Fault Zone of Northern Anatolia and other faults at various angles and axes of NE direciton are identified. When these structures are evaluated in the rightward shear mechanism, the compressive forces of NW-SE direction are effective, under the observation that the fold axes are setting as en echelon step. Among the faults identified in the study area, Sapanca and Kazımpaşa faults started to develop in Upper Miocene in the Neotectonic period while other faults arose after Sapanca and Kazımpaşa faults starting from Upper Miocene. The right lateral strike slip faults developed in the direction of NE-SW are defined as the secondary synthetic strike slip faults (p shears). In the study area in which the strike slip fault mechanism is in effect, the fissure systems developed in the Neotectonic period are determined to be tension fissures considering the tectonic structures in the region. In the study carried out for determination of seismo-tectonic characteristics of the area, it is observed that earthquakes in the region are of shallow foci and these are over and near the tectonic structures.